Ngày 24 tháng 3 năm 1926, cụ Phan Châu Trinh qua đời. Một đám tang lạ lùng, đau buồn và đầy nước mắt, dành cho người không cầm quyền, đã diễn ra trên khắp đất nước ta. Toàn dân, không phân biệt giai cấp, đảng phái, tôn giáo, đã tự nguyện để tang cho một người đã từng 'Đập Đá Ở Côn Lôn". Đám tang lớn đến mức mà Nguyễn Áí Quốc, trong một báo cáo gửi quốc tế cộng sản hồi ấy, đã viết "trong lịch sử người An Nam chưa hề được chứng kiến một sự kiện to lớn như vậy bao giờ". Gần 100.000 người đã đi theo linh cữu ông, kéo dài trên hai cây số, trong khi đó dân số Sài Gòn - Chợ Lớn khi ấy chỉ gần 345.000 người. Hầu hết các tỉnh trong cả nước đều cử người về Sài Gòn dự đám tang, rồi sau đó trở về địa phương mình tổ chức lễ truy điệu. Thật sự đã diễn ra một quốc tang, trong toàn quốc, cho một người vốn dĩ là kẻ thù của chế độ đương thời - một chế độ thực dân phong kiến vô cùng hà khắc, tàn bạo. Khi sống, cụ Phan đã gây nguy hiểm cho trật tự của nhà cầm quyền. Khi chết, cụ Phan lại càng "gây rối trật tự công cộng" chưa từng thấy!
Nhân dân đã tự nguyện long trọng tiễn đưa nhà ái quốc yêu quí của mình về nơi an nghỉ cuối cùng. Từ quốc tang này, một lớp người mới, được thức tỉnh bởi lòng ái quốc, đã lên đường, tiếp bước, kề vai sát cánh gánh vác sứ mệnh "Cái trách nhiệm nòi giống của dân tộc Việt Nam, tôi không nhường cho ai được cả" mà cụ Phan Châu Trinh đã để lại.
Lịch sử diễn ra sau đó đã chứng tỏ, quốc tang cụ Phan Châu Trinh là một báo hiệu cho thời kỳ mới của dân tộc - thời kỳ xóa bỏ phong kiến và thực dân trên đất nước ta; xây dựng nền cộng hòa và nền dân chủ theo thể chế văn minh Âu - Mỹ. Tiến trình khai dân trí, xướng dân quyền, từng bước dân chủ hóa đất nước, khởi thủy từ nhà tư tưởng - nhà cách mạng Phan Châu Trinh, cho đến hôm nay, dù trải qua nhiều khó khăn trở ngại, nhưng không có gì thay đổi và cũng không thế lực nào có thể cưỡng lại được đà tiến này của dân tộc Việt Nam.
Hôm nay 25/09/2018, trên đất nước Việt Nam cũng đang diễn ra quốc tang nhưng sao nó im ắng lạ thường. Quốc tang của đương kim chủ tịch nước nhưng hầu hết người dân thờ ơ, không đau buồn, không nước mắt. "Quốc tang" mà im ắng hơn cả "thành phố tang" mà Đà Nẵng dành cho ông Nguyễn Bá Thanh.
Sự im ắng lạ thường của quốc tang lần này cũng là một báo hiệu.
Sự im ắng lạ thường của quốc tang lần này cũng là một báo hiệu.
(Trích từ "Năm Lúa - 10 Năm Giữa Chợ").
