Người dân biểu tình tại Hà Nội hôm 1/5/2016 phản đối tập đoàn Đài Loan Formosa
AFP photo
AFP photo
00:00/00:00
Luật pháp Việt Nam qui định cụ thể việc xử phạt những tác nhân gây hại cho môi trường như Formosa Hà Tĩnh vừa qua. Gia Minh phỏng vấn luật sư Lê Quốc Quân về qui trình pháp lý liên quan vấn đề này. Trước hết luật sư Lê Quốc Quân cho biết:
Đây là một thảm họa thực sự, nó không chỉ có tác động ngay một lúc mà có hệ lụy rất lâu dài. Ở đây gọi ‘sự cố’ là cách mà bên thủ phạm gây ra nói (như thế), nhưng luật thì không có sự tách biệt hay gọi là sự châm chước gì về ‘sự cố’ hay ‘không sự cố’ cả mà có khái niệm gọi là ‘sự biến pháp lý’. Ở đây rõ ràng có một sự biến pháp lý: sự cố này đã gây ra một thảm họa mà thảm họa này cực kỳ lớn, tác động lâu dài. Theo luật định, chắc chắn người gây ra phải chịu trách nhiệm rồi.
Gia Minh: Tại Việt Nam lâu nay đã có xử lý những vụ việc mà theo như luật sư là gây ra những ‘sự biến pháp lý’?
Từ trước đến nay người ta tiến hành xử lý nhiều vụ việc rồi chứ, nhưng ở qui mô nhỏ. Còn ở qui mô lớn như thế này thì chắc chắn phải tiến hành xử lý hình sự.
- Luật sư Lê Quốc Quân
Trong trường hợp Việt Nam có những tranh luận pháp lý, có đơn kiện, có những vấn đề về mặt thủ tục pháp lý rồi, chứ không phải sự việc này. Sự việc này trước hết theo luật và thứ hai theo lẽ công bằng bình thường thì chắc chắn phải dài hơn, phức tạp hơn và đòi hỏi nhiều thủ tục pháp lý hơn để đưa đối tượng gây ra thảm họa này đối mặt với công lý.
Gia Minh: Phía đứng ra để đưa đối tượng (gây thảm họa) ra trước công lý là phía nào?
Luật sư Lê Quốc Quân: Rõ ràng trước hết là những người dân chịu ảnh hưởng tác động trực tiếp. Theo luật thì vụ việc này có khái niệm ‘class action’ là vụ kiện tập thể. Tuy nhiên theo luật Việt Nam chưa qui định các đơn tập thể. Cho nên để tăng thêm sức mạnh thì từng cá nhân phải có đơn và rồi toàn bộ cũng có đơn; (như thế) tác động sẽ lớn hơn.
Gia Minh: Vừa rồi một số luật sư tại Hà Nội mà đứng đầu là luật sư Trần Vũ Hải có một đơn khiếu nại do những người dân chịu tác động ký tên, vậy một đơn khiếu nại như thế có tác động yêu cầu phía chính phủ giải quyết ra sao?
Luật sư Lê Quốc Quân: Về mặt khiếu nại, người ta chỉ khiếu nại những sai phạm thôi. Việc giải quyết khiếu nại đó là do Nhà nước. Nhưng nếu có đơn gọi là đơn tố cáo, hoặc đơn yêu cầu phải xử lý hình sự về lý do gây ra thảm họa này thì chắc chắn sẽ mạnh hơn. Nhà nước phải trả lời đơn khiếu nại, và khi có những sự biến pháp lý, và khi có hậu quả xảy ra, rồi khi có thừa nhận (về) nguyên nhân gây ra thì người/chủ thể gây ra hành động tác hại môi trường phải chịu trách nhiệm trước pháp luật và luật pháp qui định phải khởi tố hình sự về những chuyện như thế.
Luật cũng có qui định về chuyện bao che/ không khởi tố những vụ án hình sự, tức tội phạm đã xảy ra. Ở đây rõ ràng có hành vi tội phạm môi trường xảy ra.
Khởi kiện ra sao?
Gia Minh: Trong trường hợp này thì các luật sư cũng như các tổ chức xã hội dân sự có thể giúp người dân tiến hành khởi kiện vụ việc ra sao?
Người dân biểu tình ở Hà Nội ngày 01 tháng 5 năm 2016 chống tập đoàn Đài Loan Formosa. AFP photo
Luật sư Lê Quốc Quân: Trong trường hợp này rõ ràng đầu tiên người dân chịu thiệt hại trực tiếp làm đơn. Nếu không làm đơn thì người dân có thể ủy quyền cho các nhóm luật sư. Các nhóm luật sư sẽ thay mặt hỗ trợ toàn bộ qui trình pháp lý ví dụ như quá trình chuẩn bị đơn, nơi nộp và thay mặt đi thu thập các chứng cứ, tài liệu có liên quan và chứng minh sự thiệt hại. Sau đó nộp đến các cơ quan nhà nước, đặc biệt tòa án Việt Nam để yêu cầu bồi thường.
Nói chung mọi sự việc liên quan đến pháp lý, luật sư và các nhóm xã hội có thể làm rất nhiều để giúp đỡ người dân. Thậm chí có thể thay mặt họ làm tất cả những qui trình này.
Gia Minh: Trong trường hợp này nên bắt đầu từ khởi điểm nào?
Luật sư Lê Quốc Quân: Bắt đầu là ngư dân của bốn tỉnh ven biển miền trung; nhưng theo tôi không chỉ ngư dân bốn tỉnh ven biển miền trung, mà bất cứ người công dân Việt Nam nào khi thấy một thảm họa về môi trường như vậy- gây ra biển chết, gây ra tác động rất lớn không chỉ hiện tại mà tương lai, đều có thể làm đơn lên cơ quan chịu trách nhiệm về môi trường tại Việt Nam (ở đây là Sở Tài nguyên & Môi trường). Thứ hai gửi đến tòa dân sự- Tòa án Nhân dân tỉnh, các yêu cầu đòi bồi thường thiệt hại.
Thế nhưng Việt Nam đòi hỏi ‘cá nhân hóa’ trách nhiệm hình sự; và để ‘cá nhân hóa’ trách nhiệm hình sự thì mỗi người phải làm một đơn; nhưng tôi rất muốn khuyến nghị tất cả những người dân nếu có thể được gom lại thành một đơn nữa để có thể tạo ra sự kiện lần đầu ở Việt Nam gọi là vụ kiện tập thể.
Như phương Tây có chế định ‘class action’ tức là hành động tập thể chung của mọi người thì tiếng vang cả về mặt pháp lý và cả mặt xã hội sẽ lớn hơn.
Trong trường hợp này rõ ràng đầu tiên người dân chịu thiệt hại trực tiếp làm đơn. Nếu không làm đơn thì người dân có thể ủy quyền cho các nhóm luật sư.
- Luật sư Lê Quốc Quân
Gia Minh: Ngoài đơn vị gây ra thảm họa môi trường ảnh hưởng đến cuộc sống rất nhiều người tại khu vực 4 tỉnh miền trung, những cá nhân thuộc các cơ quan chức năng ký giấy phép để đơn vị sản xuất- kinh doanh xả thải gây hại, qui định của luật pháp Việt Nam đối với những người đó thế nào?
Luật sư Lê Quốc Quân: Đầu tư nước ngoài có những qui định rất rõ về trình tự pháp lý: những ai ký giấy hoặc thiếu tinh thần trách nhiệm bỏ qua những bước mà lẽ ra theo qui định phải có dẫn đến sự kiện pháp lý thì phải chịu trách nhiệm, bị khởi tố về tội thiếu tinh thần trách nhiệm.
Còn nếu như các trình tự, các thủ tục đã làm đúng mà cuối cùng chính người vận hành, thực hành làm sai những qui trình theo luật định, mà trong trường hợp này là Formosa thì phải chịu trách nhiệm.
Ở đây tôi nghĩ cần phải có sự điều tra chi tiết, và theo tôi có hai yếu tố: thứ nhất có thể những người phê duyệt dự án đã lơ là bỏ qua qui định luật buộc; thứ hai mà phía bên Nhà nước hay dùng từ ‘sự cố’ vì do người vận hành, người áp dụng thực tế mà thủ phạm trực tiếp là Formosa không tuân thủ những điều phải tuân thủ mà trong giấy phép có.
Rõ ràng khi có những chuyện như thế thì tất cả các cá nhân đó phải chịu trách nhiệm trước pháp luật.
Gia Minh: Cám ơn Luật sư Lê Quốc Quân.
