THƯ GỬI BẠN TA của Bùi Bảo Trúc
Các bài viết hàng tuần của Nhà Báo Bùi Bảo Trúc trong mục Thư Gửi Bạn Ta
CÁO PHÓ
Tôi không nhớ đã đọc
cái cáo phó đầu tiên hồi nào nhưng chắc không phải ở Hà Nội. Hồi ấy (trước năm
1954) ở Hà Nội chỉ có hai tờ nhật báo là tờ Tia Sáng và tờ Giang Sơn mà tôi (mới
biết "đọc báo" ) cầm chúng lên, ở tuổi lên 8 hay lên 9, tôi chỉ thích xem những
bức hí họa của hai họa sĩ Mạnh Quỳnh và Dzuy Nhất cùng với những truyện bằng
tranh mà phòng thông tin Hoa Kỳ cung cấp cho các báo này, trong đó có một truyện
tuyên truyền chống Cộng rất hấp dẫn của George Orwell, Trại Thú Vật (Animal
Farm). Thỉnh thoảng tôi cũng tò mò đọc những bản tin về chiến sự và nhờ đó, biết
lơ mơ về những trận đánh ở Na Sản, Cánh Đồng Chum, Điện Biên Phủ, rồi hội chợ ở
Bờ Hồ, đức Quốc Trưởng Bảo Đại đi đâu, làm gì... Nhưng những mẩu cáo phó thì
không và cũng vì hình như chúng rất ít thì phải. Ngay hồi chú tôi tử trận ở Đại
Đồng, Bùi Chu năm 1954 gia đình tôi cũng không đăng cáo phó trên hai tờ Tia Sáng
và Giang Sơn ở Hà Nội. Có lẽ phải tới khi vào Sài Gòn khoảng cuối những năm 50
tôi mới đọc những thứ tin này.
Phải tới khoảng giữa
những năm 50 tôi mới tìm đọc chúng. Cáo phó là thông báo về sự qua đời của một
người mà gia đình của người đó muốn gửi tới bạn bè và quyến thuộc. Nhưng chúng
được viết theo một lối văn đặc biệt không biết ai là người đầu tiên viết xuống
để sau đó được những người khác viết theo. Có thể trong lúc tang gia bối rối,
gia đình không có thì giờ cho câu cú văn chương để viết mẩu tin thông báo chuyện
buồn của gia đình. Thế là cứ theo những cáo phó đã đọc thấy trước và viết lại.
Chính vì thế mà tôi tìm đọc chúng trên những tờ báo hồi ấy. Và cũng đó mà lần
đầu tiên tôi biết những từ ngữ như vãng sinh miền cực lạc, qui tiên, phiêu diêu
nơi tiên cảnh, hưởng nhan Thánh Chúa...
Bẵng đi mấy năm không
ở trong nước, không đọc báo Việt ngữ, đến khi đọc lại báo chí trong nước, thì
bỗng một hôm đọc thấy tên một người bạn cũ thời trung học. Người bạn này nhập
ngũ sau khi hỏng kỳ thi tú tài. Sau đó thỉnh thoảng chàng trở lại trường thăm
bạn bè. Có người đùa chúc chàng sớm vinh thăng lon mới. Và ít lâu sau, chàng
được vinh thăng thật. Rồi xuất hiện trong những cáo phó những từ ngữ mới như
truy thăng, anh dũng hy sinh, truy tặng bảo quốc huân chương với nhành dương
liễu...
Thế là những mẩu cáo
phó lại nghe khác hẳn những cáo phó vẫn đọc được trước đó. Và cũng từ đó, tôi
chú ý đọc chúng thường hơn. Đó là trong những buổi chiều tan sở ngồi ở một quán
cà phê đọc mấy tờ báo vừa phát hành. Cuộc chiến càng ngày càng khốc liệt thì
những trang cáo phó càng nhiều tên tuổi hơn. Và tuổi tác của người chết cũng gần
với tôi nhiều hơn. Có những người hơn hai hay ba tuổi, có những người bằng tuổi
và có những người thua vài tuổi. Có những người chưa vợ con và có những người để
lại mấy đứa con còn rất nhỏ. Đó là những mẩu cáo phó của thời chiến. Cuộc chiến
càng dữ dội cuối thập niên 60 và đầu những năm 70 thi những cáo phó như thế càng
đọc thấy nhiều hơn. Tuổi của những người ra đi cũng xấp xỉ tuổi của tôi hồi ấy.
Rồi bẵng đi một vài
năm sống ở Mỹ, tôi bỗng thấy trong những tin cáo phó đọc thấy trên mấy tờ báo
Việt ngữ, tuổi tác của những người ra đi rất gần với tuổi của mình trong hoàn
cảnh không còn chiến tranh tang tóc nữa. Lác đác không còn nhiều những trướng
hợp hưởng dương dưới 50 tuổi nữa mà đã được coi là hưởng thọ nghĩa là đã sống
được trên tuổi 50. Rồi thoắt một cái, những cái tuổi trên 60 cũng ập tới, và
nay, những tuổi trên 70 cũng trở thành rất thường. Thỉnh thoảng lại thấy tên một
người bạn vừa gặp vài tháng trước.
Nhưng vẫn có một cách
viết cáo phó tôi thấy rất kỳ lạ. Đó là những câu như "... đau đớn báo tin XYZ đã
được Chúa gọi về..."Tôi nghĩ là được Chúa gọi về phải là một hạnh phúc, môt ân
sủng thì tại sao gia đình phải đau đớn ? Tôi có đem hỏi một linh mục thì được
ngài cho biết nói như vậy là không đúng. Chúa không bao giờ muốn con của người
phải chịu những khổ đau. Nhưng một bữa tôi đã bị một người đàn ông phản bác kịch
liệt nói rằng bài báo tôi viết đề cập tới chuyện đó là xúc phạm tới tôn giáo của
ông và tôi hoàn toàn sai lầm mặc dù tôi có dẫn lờì của linh mục T.Q.T. nay đã
khuất.
Mấy chục năm đọc
những cáo phó từ khi những người ra đi hơn tuổi, rồi bằng tuổi và nay là những
người ít tuổi hơn có khi cả chục tuổi. Một ông bạn tôi tuần trước viết cho cái
e-mail và kết bằng câu "Chẳng cũng khoái ư!"
