Thế giới đen tối chính là thế giới của ta rồi
Bắt đầu những năm 60, Saigon và các tỉnh lỵ miền Nam đã cho nhập nhiều phim ngoại quốc từ thế giới tự do, trong đó có phim Mỹ, Nhật, Pháp và Ấn Độ là đáng kể nhất, sau đó là phim Hồng kông. Vào thời đó những phim Nhật thuộc loại "chambara" do Mifune Toshiro đóng, "Zatoichi" do Katsu Shintaro đóng hay loại "romance" tân thời do Ishihara Yujiro , Kobayashi Akira và Shishidojo đóng vai tạo ảnh hưởng rất lớn trong giới trẻ ở miền Nam. Khi tôi xách gói sang Nhật du dọc, trong lòng cũng có lúc ước mong sẽ gặp được những thần tượng màn bạc của mình....
Ai là Zatoichi?
Zatoichi là một nhân vật giả tưởng trong tiểu thuyết, trên màn bạc và máy truyền hình của Nhật. Đây là một gã làm nghề tẩm quất nhưng lại rất thiện nghệ về kiếm thuật do Shimozawa Kan dựng lên trong trong tiểu thuyết vào thời Edo.
"Zato" = tọa đầu , vốn là chức vị thấp nhất theo giai cấp "Todoza" của người mù trong xã hội Nhật thời xưa và "Ichi" = là tên người đó . Vì thế có cách gọi khác là "Zato no ichi", nghĩa là gã "Ichi" của chức "Zato". Bậc thang giai cấp từ trên xuống dưới của Todoza là : Kenkyo = kiểm hiệu, Betto = biệt đương, Koto = câu đương và Zato = tọa đầu.
Zatoichi không phải là gương mẫu cho nề nếp đạo đức thường ngày. Người không toàn vẹn vì đôi mắt không nhìn thấy ánh sáng, lại có cuộc sống bê tha hay ra vào nơi sòng bạc, chung đụng với "Yakuza"(du đảng). Như "Ichi" tự nhận : "Ta chỉ là rác rến của cuộc đời (1) - nhưng không vì thế mà để cho đời nầy sa đoạ thêm!".
Chuyện "Zatoichi" được giới bình dân hâm mộ từ thời Edo, sau được hãng phim lăng xê và chính tài tử Katsu Shintaro triển khai, trở thành một giai phẩm nghệ thuật cho màn bạc Nhật Bản và Thế Giới.
Phim đầu tiên do Daiei Studios (nay là Kadokawa Pictures) sáng tác vào năm 1962 với tựa đề là "Zatōichi Monogatari" - là phim trắng đen do Misumi Kenji làm giám đốc. Phim kế cũng mang cùng tên gọi là "Zoku Zatōichi Monogatari" - "zoku" có nghĩa là tiếp theo. Cho đến năm 1989 có tất cả là 26 phim (kỷ lục thời đó) (2) với tựa đề liên quan xung quanh nhân vật "Zatoichi".
Giữa năm 1972-74, Katsu Productions (chủ là Katsu Shintaro) chế tác loại phim Jidaigeki = classic drama : "Zatoichi" cho chiếu trên TV qua đài Fuji với tất cả là 112 episodes / tập .
Nhân vật phim Zatoichi
Người mới gặp Ichi ngỡ rằng gã ta là một người hành khất, nếu không thì là ông sư hay người tù ngoài đảo "Sado" mới được thả về. Zatoichi chống gậy để mò đường đi có lúc vấp ngã. Trẻ con trong làng thường gạt anh ta bẳng cách dẫn qua đường có hầm hố nhưng Zatoichi vẫn giả đò làm theo rồi té nhào để làm vui cho bọn trẻ. Trong cây gậy "tsue"của Zatoichi có giấu một thanh ẩn đao ít người biết. Trong giới giang hồ võ hiệp họ gọi là "shikomizue" (3).
Thường kiếm đạo Nhật không có múa may như Tàu, chỉ cần một vài động tác tập trung tinh thần rồi chém như sét đánh là xong. Người mù nầy làm sao đánh lại được với người thường, trong đó có những "Samurai" giỏi của thế gian? Âu đây là cái bí quyết của Zotoichi và chính vì thế gã được người đời thán phục và tặng cho cái biệt danh là "Người Hiệp Sĩ Mù Nghe Gió Kiếm".
Thường thời Zatoichi làm nghề "anma" = tẩm quất đấm bóp để sinh nhai. Từ xưa đây là một nghề giành riêng cho người mù ở Nhật.Thử hỏi anh ta còn cách chọn lựa nào khác ? Nhưng người đàn ông nầy không vì thế để cho cuộc đời mình mai một. Gã sống rất hào hoa vì có thêm nghề đánh lộn thuê. Với biệt tài về "chohan" = đinh bán - đổ bầu cua xí ngầu lắc - Zatoichi trở thành một anh chị "bakuto" = bác đồ - tay cờ bạc) có thớ.
Tai Zatoichi thính như ra-đa. Anh ta có thể nghe tiếng động rất nhẹ và đoán đúng được mặt nào của hột "saikoro" (xí ngầu lắc) đang lật trên hay dưới. Anh ta có thể biết ai đang đứng gần mình qua mùi dù là người đẹp hay kẻ gian. Zatoichi chẳng để cho ai lừa đảo mình. Còn muốn ra tay ăn hiếp anh ta chăng? - "jôdan ja nee?!" = muốn đùa đấy hả ?. Tài đô vật của gã ta có thể đánh ngã 5-7 người cùng một lúc. Muốn dùng đến đao kiếm chớ ? - Chỉ có kẻ ngu xuẩn mới dám phiêu lưu nghĩ đến điều đó . Nhịn nhường , nhường nhịn cho đến - một khi Zatoichi rút kiếm ra thì phải có kẻ bỏ mạng !
Theo ta nghĩ thế giới của người mù có lẽ phải rất ưu sầu bi đát. Nhưng qua Zatoichi ta thấy có một sự thu hút bí ẩn lạ kỳ trong trong bóng tối của người "mekura" = kẻ mù. Cuôc đời anh ta sẽ để lại một truyền thuyết lâu dài...
Đối với tôi câu:"Kurayami nara kocchi no mon da" = thế giới đen tối chính là thế giới của ta rồi , khi Zatoichi dập tắt đèn lồng của đối phối / đối thủ . Trong màn đêm trước khi giao chiến thật là bất hủ - mù đả quen với bóng tối , Zatoichi sẻ là chủ tình hình .
"Katsu" là "Zatoichi" hay "Zatoichi" là "Katsu"?
Như nói phần trên, phim Zatoichi có rất nhiều. Đây là những phim action của Á châu rất thịnh hành 3-4 mươi năm trước. Vốn là con của một nghệ sĩ "kabuki" = ca vũ kỹ, Katsu Shintaro sinh ra có thiên tài về ca kịch và đóng phim rất giỏi, tự mình làm giám đốc hãng phim về sau và thường là người ca những bài "shudaika"= theme song , cho phim mình. Katsu Shintaro trở thành thần tượng của giới bình dân Nhật thời đó.
Phim đầu tiên là phim trắng đen "Zatoichi monogatari" . Khi xem khán giả phải bái phục tài diễn xuất của Katsu. Lúc ống lens closed-up vào mặt Zatoichi trước khi lâm chiến, đôi lúc tôi sởn tóc gáy khi nhìn những cử động của bắp thịt và dây thần kinh đang hoạt động trên mặt anh ta. Nhiều nhà bình luận phim phải công nhận "nếu không có Katsu thì chắc không có huyền thoại của "Zatoichi". Đây là một tác phẩm nâng cao vị trí đóng phim của Katsu Shintaro lên hàng đại tài tử như Mifune Toshiro ở Nhật cũng như trên thế giới.
Người thích xem phim Nhật trong khoảng 1960-70 chắc phải có lần xem qua Katsu Shintaro trong vai người mù Zatoichi. Ngay như tổng thống Fidel Castro của Cuba cũng là "fan" của Zatoichi , cả nhạc sĩ Trịnh công Sơn cũng thế!.
Hiện nay (2012) tự điển bách khoa điện tử "Wikipedia" có hơn 10 ngôn ngữ với chủ đề "Zatoichi" và "Katsu Shintaro".
Parodies
Ngày nay có vài hãng phim trên thế giới làm phim mô phỏng theo Zatoichi gọi là Parodies.
Năm 1990, hãng TriStar Picture của Mỹ chế phỏng theo phim thứ 17 của Zatoichi series qua tựa đề "Blind Fury" do Rutger Hauer đóng vai chính. Năm 2003 Kitano Takeshi cho ra một phim Zatoichi mới do chính ông ta làm đạo diễn kiêm tài tử. Sau đó Aikawa Shō đóng phim khác do Miike Takashi làm giám đốc.
So sánh phim "Zatoichi" với phim "Yojimbo
"Yojimbo" là một phim do Mifune Toshiro đóng vai, tuy cũng là loại phim "chambara" nhưng nó mang đến một sắc thái mới cho màn bạc Nhật. Người ta có thể thấy sự gần gũi của nó với phim "Per un pungno di dollari (a fistful of dollars / Un Poígne de Dollars) - loại spaghetty western của thời đó. Tự nó đứng một mình trên màn bạc.
"Zatoichi" là phim giải trí cho giới bình dân, nó gợi lại khung cảnh sống của thời Edo. Cũng như nhiều phim "jidaigeki" khác - thí dụ như Momotaro Samurai, Mito Komon - được tiếp tục trình diễn mỗi tuần trên TV. Vì thế nó có dịp thẩm thấu vào đời sống hàng ngày của người Nhật. Trẻ em thường bắt chước Katsu trong cách đi mò mẫm của người mù. Tuy "Zatoichi" chỉ là câu chuyện hấp dẫn khi đọc hay cuốn phim hào hứng khi xem, xong rồi thì chẳng có học được điều gì hay để sống - nhưng lạ là "rồi ai cũng muốn xem tiếp". Về nghệ thuật phim "Zatoichi" quả đáp ứng được sự đón chờ của người thích xem phim. Chính vì thế loạt phim Zatoichi đã được tiếp tục cho ra mắt người hâm mộ gần 30 năm.
Như một con ngựa giỏi thường hay có chứng, Katsu là một con người không phải lúc nào cũng sống theo mô phạm đạo đức hàng ngày. Ông có lần xung đột với giám đốc phim Kurozawa Akira khi được mời hợp tác, nó đưa đến sự rạn nứt giữa 2 người. Khi phim "Zatoichi" được bán chạy Katsu thường tạo phim rất hối hả, nhiều lúc không cần kịch bản. Con trai Katsu trở nên ngông cuồng trong khi đóng một phim của bố rồi dùng kiếm "katana" thật (thay gì kiếm giả) chém chết một tài tử phụ. Sự kiện đưa Katsu xuống dốc về tinh thần. Ông đâm ra bê tha, rượu chè, có lúc dùng ma túy. Danh từ "Katsu" bị thiên hạ tránh lần, phim làm ra không được nhiều người xem. Người Nhật không muốn con em họ bắt chước "Katsu" hay "Zatoichi" nữa.
Ngày 21 tháng 6 năm 1997, sau mấy năm trị bịnh ung thư yết hầu, Katsu Shintaro ra đi theo Zatoichi lúc được 65 tuổi.Lần nầy Katsu-Zatoichi đi vào một thế giới đen tối vĩnh viễn chẳng còn cơ hội trở về với thế gian để làm tiếp một cuốn phim "zoku" = continues nào khác.
Đúng như Katsu nói: Thế giới đen tối chính là thế giới của ta rồi. Naruhodo!
Huỳnh Văn Ba - một ngày cuối tháng Giêng năm 2013
Chú thích:
(1) "ningen no kuzu" theo cách nói thường ngày của giới anh chị Yakuza.
(2) Về sau loạt phim "Otoko wa tsurai yo" = Làm đàn ông khổ lăm ...do Atsum Kiyoshii đóng vai "Tora-san" = anh Cọp "Dần" với số 48 là nhiều bộ nhất.
(3)"Shikomizue = là cây gậy & /tzue = có ẩn con dao phía trong. Đây là một loại vũ khí bất hợp pháp (concealed weapon!) thời Edo. Trong thời đó chỉ có chức võ sĩ (Samurai) mới được quyền mang kiếm.
