Tướng Martin Dempsey và tướng Đỗ Bá Tỵ, hai Tổng Tham Mưu Trưởng Mỹ-Việt diện kiến tại Hà Nội, tháng 8-2014
Courtesy of defensenew.com
Bối rối trong chiến lược
Chiến lược quốc tế của Việt Nam xoay chuyển đầy ấn tượng. Trong nhiều năm Hà Nội đã hy vọng có thể xoay sở được trước mưu đồ bá quyền khu vực của Trung Quốc, tự tin đủ sức cho Bắc Kinh thấy khả năng ngăn đe. Các quan chức của Hà Nội xây dựng mối quan hệ tương tác với các đồng nhiệm phía Bắc Kinh, đồng thời theo đuổi quan hệ hữu nghị với tất cả các nước, nhất là các nước láng giềng ASEAN, nhưng không liên minh với một ai.
Chiến lược đó bị rối bời mấy tháng nay. 100 tàu Trung Quốc đủ loại yểm trợ giàn khoan 1 tỉ đô la hoạt động cách bờ biển Việt Nam 130 hải lý, nằm trọn bên trong lãnh hải đặc quyền kinh tế của Việt Nam rộng tới 200 hải lý từ bờ biển. Hà Nội phản ứng bằng 30 điệp văn ngoại giao, Trung Quốc bác bỏ hết, từ chối cả chuyến thăm của Tổng bí Thư Nguyễn Phú Trọng.
Ủy viên Quốc Vụ Viện Dương Khiết Trì đến Hà Nội hôm 18 tháng 6, chẳng một lời xin lỗi mà còn nhiếc móc Việt Nam vì đã phản đối giàn khoan và để những cuộc biểu tình chống Trung Quốc vuột tầm kiểm soát . Truyền thông Trung Quốc mô tả chuyến đi của ông Dương như để cho Việt Nam một cơ hội "tự kiềm chế trước khi quá muộn".
Chiến lược đó bị rối bời mấy tháng nay. 100 tàu Trung Quốc đủ loại yểm trợ giàn khoan 1 tỉ đô la hoạt động cách bờ biển Việt Nam 130 hải lý, nằm trọn bên trong lãnh hải đặc quyền kinh tế của Việt Nam rộng tới 200 hải lý từ bờ biển. Hà Nội phản ứng bằng 30 điệp văn ngoại giao, Trung Quốc bác bỏ hết, từ chối cả chuyến thăm của Tổng bí Thư Nguyễn Phú Trọng.
Ủy viên Quốc Vụ Viện Dương Khiết Trì đến Hà Nội hôm 18 tháng 6, chẳng một lời xin lỗi mà còn nhiếc móc Việt Nam vì đã phản đối giàn khoan và để những cuộc biểu tình chống Trung Quốc vuột tầm kiểm soát . Truyền thông Trung Quốc mô tả chuyến đi của ông Dương như để cho Việt Nam một cơ hội "tự kiềm chế trước khi quá muộn".
Tham vọng đại dương: không lạ
Việc Trung Quốc bố trí giàn khoan nước sâu chẳng phải điều đáng ngạc nhiên. Ít nhất từ 2009 Bắc Kinh đã nhắm thành tựu quyền bá chủ thực tế trên biển Đông. Khu vực dầu khí ngoài khơi của Việt Nam trở thành mục tiêu chính.Các công ty đa quốc đầu tư mạnh ở Trung Quốc BP và ConocoPhilipps bị Bắc Kinh đe dọa, đã từ bỏ quyền khai thác trong hải phận Việt Nam vào năm 2009 và 2012. Năm 2011, tàu Trung Quốc sách nhiễu tàu khảo cứu của PetroVietnam.Năm sau, Tập đoàn dầu khí biển khơi CNOOC mời các công ty ngoại quốc đấu thầu quyền khai thác 9 lô dầu khí trong khu vực tự nhận và chồng lấn trên khu vực đặc quyền kinh tế của Việt Nam.
Cuối tháng 7 năm nay, tại Việt Nam tràn ngập tin đồn Bộ chính trị ĐCSVN đã bỏ phiếu 9 thuận 5 chống, nghiêng về lập trường chống Trung Quốc. Lại có tin Hội nghị Trung ương Đảng bất thường đã chuẩn y chủ trương mới của Bộ chính trị. Nhưng thực ra tin đồn chỉ phản ảnh ước muốn của công chúng vốn hận và chống Trung Quốc mạnh hơn cả giới lãnh đạo của họ. Bắc Kinh và Hà Nội vẫn là bè bạn, trên lý thuyết. Bộ trưởng Công An Lê Hồng Anh (Ủy viên Bộ chính trị, Bí thư Trung ương Đảng), nhân vật thân Trung Quốc có thế giá, được tiếp đón đúng nghi thức ở Bắc Kinh vào giữa tháng 8. Dịp này rõ ràng Trung Quốc đã cảnh cáo phía Việt Nam về những ý hướng không thân thiện.
Uỷ viên QVV Dương Khiết-Trì và Ngọai trưởng Phạm Bình Minh trước khi vào hội nghị tại Hà Nội ngày 18 tháng 6, 2014- Courtesy of philstar.com
Hai bước chiến thuật
Tuy thế, rất có thể Việt Nam sẽ sớm thực hiện một kế sách 2 mặt để thay đổi đường lối.
Bước 1: lìa Trung Hoa
Thứ nhất, Việt Nam kiện Trung Quốc ra tòa quốc tế, mong đạt phán quyết rằng sự xác quyết của Bắc Kinh về "chủ quyền lịch sử" đối với gần toàn bộ biển Đông là bất hợp pháp, và Bắc Kinh không được phép thi hành kế sách của họ. Năm ngoái Hà Nội đã cân nhắc hành động này, khi Philippines mời Việt Nam cùng tham gia để kiện Trung Quốc ra tòa Luật biển Liên Hiệp Quốc. Hà Nội không tham gia. Nhưng hôm 14 tháng 5, hai tuần sau khi Bắc Kinh đặt giàn khoan, Thủ tướng Việt Nam Nguyễn Tấn Dũng nói với báo chí quốc tế rằng chính phủ đang suy xét hành động pháp lý. Gần cuối tháng 7, Đại học luật khoa thành phố Hồ Chí Minh triệu tập một hội nghị có nhiều khuôn mặt nổi tiếng tham dự theo yêu cầu của chính phủ, để tham vấn giới chuyên môn về chiến lược pháp lý.
Bước 2: Mỹ đã mở nửa vòng tay
Thứ nhì, Việt Nam có thể thiết lập một mối quan hệ quân sự và ngoại giao thâm thiết hơn với Hoa Kỳ -- không phải một liên minh chính thức nhưng là mối tương tác dựa trên quyền lợi chung khi cùng ngăn chặn bá quyền Trung Quốc ở biển Đông. Phó Thủ tướng kiêm Ngoại trưởng Phạm Bình Minh sẽ là nhân vật trung tâm của những nỗ lực này. Mấy ngày sau khi Trung Quốc đặt giàn khoan, Ngoại trưởng Hoa Kỳ John Kerry đã mời ông Minh thăm Washington. Chuyến đi sẽ diễn ra trong hạ tuần tháng 9 này.
Trước chuyến thăm của ông Phạm Bình Minh, Giám đốc Á châu sự vụ của Hội đồng An ninh quốc gia Hoa Kỳ Evan Medeiros đã lặng lẽ thăm Hà Nội vào cuối tháng 7. Các Thượng nghị sĩ John McCain và Sheldon Whitehouse lập tức nối gót, rồi hai tuần sau đến lựợt Đại tướng Martin Dempsey, Tổng tham mưu trưởng quân đội Mỹ, đến Việt Nam. Chuyến đi 4 ngày của đại tướng Dempsey được truyền thông Việt Nam tường thuật, phổ biến sâu rộng. Thượng Nghị Sĩ McCain và tướng Dempsey đều cho biết Washington sẵn sàng nới lỏng lệnh cấm chuyển giao vũ khí sát thương cho quân đội Việt Nam. Cả hai đều nói tới sự cần thiết của việc “Việt Nam tăng tiến nhận thức về lãnh vực hàng hải".
Thứ nhì, Việt Nam có thể thiết lập một mối quan hệ quân sự và ngoại giao thâm thiết hơn với Hoa Kỳ -- không phải một liên minh chính thức nhưng là mối tương tác dựa trên quyền lợi chung khi cùng ngăn chặn bá quyền Trung Quốc ở biển Đông. Phó Thủ tướng kiêm Ngoại trưởng Phạm Bình Minh sẽ là nhân vật trung tâm của những nỗ lực này. Mấy ngày sau khi Trung Quốc đặt giàn khoan, Ngoại trưởng Hoa Kỳ John Kerry đã mời ông Minh thăm Washington. Chuyến đi sẽ diễn ra trong hạ tuần tháng 9 này.
Trước chuyến thăm của ông Phạm Bình Minh, Giám đốc Á châu sự vụ của Hội đồng An ninh quốc gia Hoa Kỳ Evan Medeiros đã lặng lẽ thăm Hà Nội vào cuối tháng 7. Các Thượng nghị sĩ John McCain và Sheldon Whitehouse lập tức nối gót, rồi hai tuần sau đến lựợt Đại tướng Martin Dempsey, Tổng tham mưu trưởng quân đội Mỹ, đến Việt Nam. Chuyến đi 4 ngày của đại tướng Dempsey được truyền thông Việt Nam tường thuật, phổ biến sâu rộng. Thượng Nghị Sĩ McCain và tướng Dempsey đều cho biết Washington sẵn sàng nới lỏng lệnh cấm chuyển giao vũ khí sát thương cho quân đội Việt Nam. Cả hai đều nói tới sự cần thiết của việc “Việt Nam tăng tiến nhận thức về lãnh vực hàng hải".
Lối thoát kiềng Trung Quốc: TPP
Một số nhà quan sát biện luận rằng một khi tách xa khỏi Bắc Kinh về chính trị, Việt Nam có thể gây nên một trận chiến kinh tế với Trung Quốc mà Việt Nam không thể nào chịu đựng. Nhưng mối sợ đó chỉ là bị thổi phồng. Việt Nam xuất khẩu than đá, dầu nhiên liệu, gỗ, và sản phẩm nông nghiệp sang Trung Quốc, nhậpkhẩu hàng cơ khí và sản phẩm tiêu thụ rẻ tiền; khoản này của mối quan hệ thương mại song phương không chỉ thất quân bình, mà cả hai nước đều có thể sẵn sàng kiếm được nhiều thị trường khác cho những món hàng đó. Nếu có vấn đề, thì vấn đề nằm ở phần linh kiện điện tử, hàng dệt may, khóa kéo (zippers), nút áo, phụ tùng đóng giày do Trung Quốc đưa sang để Việt Nam lắp ráp, rồi tái xuất khẩu: Những thương vụ nhập khẩu này dù tạo nên thâm hụt mậu dịch khổng lồ cho Hà Nội, nó vẫn được bù đắp trên mức thâm hụt rất nhiều do Việt Nam bán những thành phẩm giày dép, dệt may, hàng điện tử sang châu Âu, Nhật Bản, Hoa Kỳ và những nước khác trên thế giới. Chỉ mất một hai năm là có thể tái lập chuỗi giao thương đầy giá trị này trong trường hợp Trung Quốc tức giận đến mức cắt đứt quan hệ thương mại.
Nhưng tại đây, một lần nữa, Hoa Kỳ có vẻ như lại mở ra một giải pháp xoay chuyển đầy tiềm năng: Hiệp ước Đối tác Xuyên Thái Bình Dương TPP, mà Việt Nam đã tham gia thương lượng từ 2009. Việt Nam là nước kém phát triển nhất trong số 12 quốc gia đối tác thương lượng, nhưng vẫn có thể thấy mức xuất khẩu tăng vọt thêm 1 phần ba khi hiệp ước có hiệu lực.
Nhưng tại đây, một lần nữa, Hoa Kỳ có vẻ như lại mở ra một giải pháp xoay chuyển đầy tiềm năng: Hiệp ước Đối tác Xuyên Thái Bình Dương TPP, mà Việt Nam đã tham gia thương lượng từ 2009. Việt Nam là nước kém phát triển nhất trong số 12 quốc gia đối tác thương lượng, nhưng vẫn có thể thấy mức xuất khẩu tăng vọt thêm 1 phần ba khi hiệp ước có hiệu lực.
Giải quyết mâu thuẫn về nguyên tắc
TNS. Hoa Kỳ John McCain thăm Việt Nam ngày 8-8-2014- Courtesy of english.vietnamnet.vn
TNS. Hoa Kỳ John McCain thăm Việt Nam ngày 8-8-2014- Courtesy of english.vietnamnet.vn
Hà Nội muốn Hoa Kỳ dỡ bỏ lệnh cấm mua bán vũ khí sát thương, nhưng Mỹ đặt điều kiện Hà Nội phải cải tiến cách đối xử với những người bất đồng chính kiến. Đây chạm phải vấn đề nguyên tắc đối với cả hai chính phủ. Có khoảng cách lớn giữa đòi hỏi của Hoa Kỳ rằng chế độ Việt Nam tôn trọng quyền chính trị căn bản, đối chiếu với quan niệm của các lãnh tụ Cộng Sản Việt Nam rằng khoan nhượng cho sự kích động dân chủ là đặt một mối đe dọa hiện thực cho hệ thống (cai trị) của họ.
Dù sao chăng nữa, trong vấn đề tự do chính trị, Hà Nội, Washington, hay cả hai, phải tiến đến thỏa hiệp nếu muốn bước tới, nhưng không nước nào còn chỗ xoay sở cho việc này. Nhiều dân biểu Hoa Kỳ sẽ âu lo trước việc đón Hà Nội vào vòng tay, dù họ nhìn nhận rằng chặn đứng bá quyền khu vực là điều lợi cho cả hai nước.
Dù sao chăng nữa, trong vấn đề tự do chính trị, Hà Nội, Washington, hay cả hai, phải tiến đến thỏa hiệp nếu muốn bước tới, nhưng không nước nào còn chỗ xoay sở cho việc này. Nhiều dân biểu Hoa Kỳ sẽ âu lo trước việc đón Hà Nội vào vòng tay, dù họ nhìn nhận rằng chặn đứng bá quyền khu vực là điều lợi cho cả hai nước.
Về phía Hà Nội, quan niệm của Bộ chính trị ĐCSVN về trật tự chính trị đã hạn chế khả năng thỏa hiệp trong lãnh vực nhân quyền. Nhưng nếu Hà Nội không thể cam kết mở rộng phạm vi tham gia chính trị, (một thể chế đa nguyên), hay Washington không thể có nhãn quan xa hơn hiện giờ, thì mối quan hệ chiến lược vốn được thương thảo lâu nay sẽ vẫn ngoài tầm tay.Đó là một yêu cầu khó khăn với nền hành pháp Obama. Ở biển Đông, Bắc Kinh không còn "trỗi dậy trong hoà bình" – thay vào đó, đã trở thành một kẻ bắt nạt láng giềng. Việt Nam, dù với đường lối chính trị khó chịu cố hữu, vẫn là nước duy nhất ở Đông Nam Á có khả năng chống lại, và nếu được khích lệ đúng cách, sẽ sẵn lòng chống lại anh khổng lồ dữ tợn Trung Hoa.
