Trong bài “Vụ Formosa sắp bùng nổ lớn?” phổ biến ngày 26.5.2016, chúng tôi đã tóm lược những nét chính về những bất thường trong việc cho phép tập đoàn Formosa Hà Tĩnh thành lập nhà máy sản xuất gang thép và khai thác cảng nước sâu Sơn Dương ở Vũng Áng Hà Tĩnh, bất chấp các thủ tục điều tra cần thiết, với hậu quả đầu tiên là hàng trăm tấn cá chết đã nổi lên từ Vũng Áng kéo dài đến Thừa Thiên, đưa tới những cuộc biểu tình lớn bùng nổ từ Bắc vô Nam. Đây là hiện tượng chưa từng có từ 30.4.1975 đến nay.
OBAMA ĐÃ CỨU ĐẢNG CSVN!
Trong khi làn sóng biểu tình ngày càng gia tăng như nước vỡ bờ, ngày 23.5.2016 Tổng Thống Obama đã tới thăm Việt Nam, mục tiêu chính là mở rộng thị trường bán vũ khí và thuyết phục Việt Nam gia nhập một liên minh trong khu vực để ngăn chận sự bành trướng của Trung Quốc. Người Việt đấu tranh ở trong nước cũng như hải ngoại chờ đợi ông lên tiếng về vụ cá chết, nhưng ông đã không làm như thế. Trong bài diễn văn dài đọc tại Trung tâm Hội nghị Quốc gia ở Hà Nội hôm 24.5.2015, ông không nói gì đến vụ cá chết mà nhấn mạnh đến sự cần thiết phải gia tăng sự hợp tác giữa Hoa Kỳ và Việt Nam. Ông nêu cao tinh thần chống Trung Quốc của người Việt và cổ võ tinh thần tự do dân chủ. Ông tuyên bố: “Việt Nam là một quốc gia độc lập, có chủ quyền, và không có bất kỳ quốc gia nào khác có thể áp đặt ý chí hay định đoạt vận mệnh của các bạn” (như Mỹ đã làm dưới thời VNCH) và “Hoa Kỳ không tìm cách áp đặt mô hình chính phủ của chúng tôi lên Việt Nam”… Mọi người vỗ tay ào ào!
Quả thật bài diễn văn của ông có giá trị thuyết phục rất cao. Sau khi nghe bài diễn văn đó, nhiều người Việt ở trong cũng như ngoài nước, nhất là người Việt đấu tranh, tin rằng Mỹ đang trở lại Việt Nam như trước năm 1975. Một người tự coi mình là “siêu lãnh tụ” của Miền Nam, từ khi qua Mỹ đến nay vẫn nằm im, nay nghe bài diễn văn đó, đã bật đứng lên kêu gọi đàn em phải “vùng dậy” và quay về lại Việt Nam vì “thời cơ đã đến!”
Lớp trẻ mới lớn lên biết rất ít về lịch sử đất nước, chuyện vui mừng không có gì lạ. Rất nhiều người thuộc lớp già tuy đã từng chiến đấu với Mỹ 20 năm và đã sống trên đất Mỹ 40 năm, nay được Tổng Thống Obama cho uống nước đường, cũng bổng trở lại ngây thơ như những đứa trẻ. Họ quên rằng, trước khi ký Hiệp Định Paris, ngày 14.11.1972 Tướng Haig được cử đến Saigon trao cho Tổng Thống Thiệu một thông điệp trong đó Tổng Thống Nixon có cam kết mạnh mẽ như sau: “Tôi tuyệt đối cam đoan với Ngài rằng nếu Hà Nội không tuân theo những điều kiện của Hiệp Định nầy thì tôi cương quyết sẽ có hành động trả đủa mau lẹ và ác liệt.” Nhưng trưóc đó, ngày 20.6.1972 Kissinger đã đến Bắc Kinh bí mật trao Miền Nam cho Trung Quốc! Tổng Thống Thiệu vì quá ngây thơ và yếu kém đã để mất Miền Nam chỉ trong 40 ngày.
Sau khi Tổng Thống Obama đến Việt Nam và cho uống nước đường, vụ cá chết đang bùng lên như nước vở bờ, bỗng nhiên lắng xuống một cách kỳ lạ. Khi gặp Tổng Thống Obama, Tổng Bí Thư Nguyễn Phú Trọng đã đứng ép sát vào vai ông ta với nụ cười sung sướng gióng một đứa trẻ thấy mẹ đi chợ về: Bây giờ “Địch” và “Đồng Minh” đã trở thành một! Báo chí Đảng ca tụng “Dấu ấn Obama” đã “để lại nhiều thành tựu và ấn tượng tốt đẹp cho cả hai phía”!
ĐIỀU TRA ĐI TỚI ĐÂU?
Khi vụ cá chết bắt đầu nổi lên tại Vũng Áng ngày 4.4.2016 thì ngày 21.4.2016 Bộ trưởng Công Thương Trần Tuấn Anh đã thông báo cho Công ty Hưng Nghiệp Formosa Hà Tĩnh biết sẽ kiểm tra việc xử lý các chất thải của công ty này. Cuộc kiểm tra sẽ bắt đầu vào ngày 26/4.
Theo Bộ Công Thương, Đoàn kiểm tra gồm Cục trưởng Cục Kỹ thuật An toàn Môi trường Công nghiệp, Tổng cục Năng lượng, Vụ Công nghiệp nặng và Sở Công thương Hà Tĩnh. Cuộc kiểm tra có sự tham dự của một số chuyên viên ngoại quốc.
Bộ Tài nguyên - Môi trường cho biết ngày 5.5.2015 các tổ không chỉ làm việc tại Formosa mà còn đi kiểm tra các doanh nghiệp khác ở Khu kinh tế Vũng Áng như Công ty điện lực dầu khí Vũng Áng và khu Trung tâm dịch vụ và hạ tầng Khu kinh tế Vũng Áng.
Tổ 2 kiểm tra về bảo vệ môi trường trong nhập khẩu, mua bán và xử dụng hóa chất của Formosa, toàn bộ quá trình súc rửa đường ống của dự án và các nhà thầu tham gia có liên quan.
Tổ 3 kiểm tra về bảo vệ môi trường với các công trình thu gom vận chuyển và xử lý nước thải sinh hoạt, nước thải sinh hóa, nước thải công nghiệp; việc nhập khẩu và sử dụng chế phẩm sinh học trong xử lý nước thải, xưởng xử lý nước cấp, hệ thống thoát nước mưa và nước thải của toàn bộ dự án của Formosa.
Một lãnh đạo cao cấp của Công ty Formosa Hà Tĩnh cho biết những ống cống chôn dưới lòng biển là một phần của hệ thống kênh xả thải thuộc dự án Formosa. Kênh rộng 1m, dài 1,5 km, nằm ở độ sâu cách mặt nước 17 m và cách bờ khoảng 1,5 km. Theo thiết kế công ty muốn xây một đường ống ngầm dưới lòng đất, nhưng nhà chức trách địa phương không cho, họ muốn kiểm tra thường xuyên. Do đó, chúng tôi thay đổi thiết kế xây hệ thống kênh.
Một bản tin được công bố ngày 10.5.2016 cho biết giáo sư Đặng Hùng Võ, nguyên Thứ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường nói rằng công tác quản lý chất thải công nghiệp hiện nay đang có vấn đề. Theo kế hoạch ban đầu, nước thải dự án Formosa sẽ xả ra sông Quyền nhưng khi đi vào vận hành lại đổ ra biển. Ông đặt câu hỏi: “Sở Tài nguyên và Môi trường Hà Tĩnh ở đâu, và họ có giám sát trong quá trình doanh nghiệp xây dựng dự án?” Ông Nguyễn Xuân Sinh, Phó Cục trưởng Cục Hóa chất cho rằng vì việc đầu tư hệ thống xử lý chất thải có chi phí rất cao, xây dựng đắt đỏ, vận hành khó khăn nên có những nhà máy buổi ngày cho vận hành hệ thống xử lý thải, nhưng tối lại cho xả trộm.
Trong cuộc họp báo chiều ngày 2.6.2016 ở Hà Nội, Bộ trưởng Chủ nhiệm văn phòng Chính phủ ông Mai Tiến Dũng khẳng định rằng các nhà khoa học đã xác định được nguyên nhân cá chết. Tuy nhiên Thủ tướng chỉ đạo mời tư vấn trong ngoài nước để phản biện.
VnExpress trích lời Bộ trưởng Thông tin Truyển thông Trương Minh Tuấn nhấn mạnh rằng, việc xác định nguyên nhân cá chết còn liên quan tới xác định thủ phạm gây ra nguyên nhân đó. Theo lời ông Bộ trưởng, ngoài bằng chứng khoa học còn phải điều tra đầy đủ chứng cứ vi phạm pháp luật, nhất là pháp luật về môi trường.
CHƯA THẤY GIÁM ĐỊNH TƯ PHÁP
Việc kiểm tra nói trên chỉ mới là kiểm tra về quản lý môi trường mà thôi, chưa có giám định tư pháp theo luật định.
Bộ luật Hình sự 1999 của Việt Nam ở Chương 17 có quy định “Các tội phạm về môi trường” trong đó có các tội danh như sau:
(1)Tội gây ô nhiễm không khí, (2) Tội gây ô nhiễm nguồn nước, (3) Tội gây ô nhiễm đất, (3) Tội nhập khẩu công nghệ, máy móc, thiết bị, phế thải hoặc các chất không bảo đảm tiêu chuẩn bảo vệ môi trường, (4) Tội làm lây lan dịch bệnh nguy hiểm cho người, (4) Tội làm lây lan dịch bệnh nguy hiểm cho động vật, thực vật, (5) Tội huỷ hoại nguồn lợi thuỷ sản, (6) Tội huỷ hoại rừng, (7) Tội vi phạm các quy định về bảo vệ động vật hoang dã quý hiếm và (8) Tội vi phạm chế độ bảo vệ đặc biệt đối với khu bảo tồn thiên nhiên.
Nếu Công ty Formosa Hà Tịnh bị xác định vi phạm việc quản lý môi trường đã gây ra vụ cá chết nói trên, ngoài trách nhiệm hành chánh và dân sự, các nhân vật quản lý công ty cũng như các nhân vật chính quyền dung dưỡng cho Công ty Formosa vi phạm luật pháp đều phải bị truy tố về các tội hình sự theo quy định nói trên. Nhưng muốn truy tố, phải cho thực hiện ngay công tác Giám định Tư pháp, chứ không thể căn cứ vào phúc trình về vi phạm quản lý môi trường để truy tố được. Các phúc trình này chỉ được coi là thông tin (information) chứ không phải bằng chứng luật định.
Người phụ trách việc giám định tư pháp hình sự phải là những người được quy định trong điều 60 của Bộ Luật Hình Sự Tố Tụng năm 2003 chứ không phải các chính phủ ngoại quốc hay bất cứ cha chằng chú kiết nào khác như nhiều người đã tưởng.
Sau khi cơ quan điều tra về quản lý môi trường hay cơ quan tư pháp xác định người hay cơ quan có trách nhiệm gây ra vụ cá chết, những người bị thiệt hại mới có thể nộp đơn xin bồi thường thiệt hại.
ĐIỀU TRA ĐẦU TƯ THEO PHONG BÌ
Tài liệu cho thấy ngày 15.1.2008, Công ty Formosa Hà Tĩnh gởi đơn xin đầu tư ở Vũng Án thì ngày 16.1.2008, tức chỉ một ngày sau, ông Võ Kim Cự, Bí thư Tỉnh ủy, Chủ tịch Ủy Ban Nhân Dân tỉnh Hà Tĩnh, đã đích thân làm tờ trình xin Thủ tướng cho phép Công ty Formosa đầu tư. Như vậy ông Cự đã không cho mở cuộc điều tra xem công ty này có khả năng sản xuất gang thép hay không, việc cho mở nhà máy tại Hà Tĩnh có phương hại gì đến môi trường và an ninh quốc phòng hay không, thị trường gang thép trên thế giới lúc đó như thế nào… Tại sao ông lại đề nghị một cách vội vàng như vậy? Có phải do phong bì hay không?
Chưa đầy 2 tháng sau, ngày 4.3.2008 Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng đã ký công văn mang số 323/TTg-QHQT đồng ý cho thành lập Công ty Formosa Hà Tĩnh và khai thác cảng Sơn Dương. Ngày 21.5.2008, Công ty Formosa Hà Tĩnh nộp đơn xin chấp nhận Dự án đầu tư nhà máy liên hợp thép và Dự án cảng nước sâu Sơn Dương. Mới hơn nữa tháng, ngày 6.6.2008 Phó Thủ Tướng Hoàng Trung Hải đã vội ký Công văn số 869/TTg-QHQT đồng ý cho Công ty Formosa Hà Tĩnh thực hiện hai dự án nói trên.
Nói tóm lại, từ Bí Thư Võ Kim Cự, đến Thủ Tướng Nguyễn Tấn Dũng và Phó Thủ Tướng Hoàng Trung Hảiđêu đã hành động một cách hấp tấp, không mở các cuộc điều tra và tham khảo các cơ quan chuyên môn theo luât định, chẳng quan tâm kết quả sẽ như thế nào... Nếu không có phong bì lớn, không ai dại gì làm nhanh như vậy.
Nay Nguyễn Tấn Dũng đã bị bãi chức, Võ Kim Cự qua làm Bí thư, Chủ tịch Đảng đoàn Liên minh HTX Việt Nam nhiệm kỳ 2015-2020, còn Hoàng Trung Hải được cho vào Bộ Chính Trị và làm Bí Thư Thành Ủy Hà Nội. Nghe nói Nguyễn Phú Trọng đang dọn đường cho Hoàng Trung Hải lên làm Tổng Bí Thư? Làm gì thì làm, công luận sẽ không thể tha thứ những tên tội phạm nầy được.
ĐÀI LOAN MUỐN NHÚNG TAY VÀO?
Hôm nay 16.6.2016 đã có một cuộc họp báo tại Quốc hội Đài Loan về công ty Formosa Hà Tĩnh do ba dân biểu Ngô Côn Dụ, Tô Trị Phân và Vưu Mỹ Nữ tổ chức với sự tham dự của các tổ chức phi chính phủ, các nhóm bảo vệ môi trường và các luật sư. Các dân biểu Đài Loan nói rằng nếu Formosa là thủ phạm của hàng tấn cá chết thì có thể gây tổn hại cho chính sách của tân Tổng thống Thái Anh Văn vì bà muốn xúc tiến đầu tư vào Đông Nam Á trong nỗ lực giảm lệ thuộc kinh tế vào Trung Quốc. Dân biểu Tô Trị Phân nhấn mạnh: «Sẽ là xáo trộn bất tận» cho chính sách Hướng Nam, nếu tân chính phủ không thận trọng giải quyết trước những quan ngại lớn lao của công chúng Việt Nam trước thảm họa này.
Ông Vương Kiếm Bình cho biết Đài Bắc đã đề nghị hỗ trợ chính phủ Việt Nam trong việc điều tra hiện tượng cá chết, nhưng bị từ chối. Trong cuộc họp hôm 8.6.2016 tại Washington DC, Đại sứ Ted Osius của Mỹ cũng cho biết sứ quán Mỹ cũng đã có đề nghị giúp đỡ tìm nguyên nhân cá chết với Việt Nam nhưng Việt Nam đã không nhận lời.
Trên nguyên tắc, về phương diện chủ quyền quốc gia, không một chính phủ nào để cho chính phủ khác điều tra các vụ việc xảy ra trên đất nước mình. Các chuyên viên ngoại quốc có thể được mời tham gia, nhưng phúc trình của họ chỉ có giá trị như những thông tin (information) chứ không được coi là bằng chứng pháp lý, không dùng để truy tố được.
HƯỚNG GIẢI QUYẾT VỤ FORMOSA
Phải nói ngay rằng không người Việt Nam nào chấp nhận cho một công ty ngoại quốc đem đổ vào Việt Nam nhưng thứ rác rưởi đã gây nhiều tai họa đang bị thế giới đẩy ra, chỉ có những người được nhận phong bì lớn mới dám làm chuyện đó, bất chấp sự sống chết của những người khác. Bao lâu Công ty Formosa chưa ra đi, các biến động sẽ tiếp tục xảy ra và ngày càng lớn, ông Obama sẽ không còn cứu vãn được nữa.
Vấn đề đặt ra là làm thế nào để Công ty Formosa có thể ra đi mà chính phủ không phải bồi thường (khoảng 4 tỷ USA) theo như hợp đồng Ủy Ban Nhân Dân Hà Tĩnh đã ký kết sau khi nhận phong bì. Chúng tôi nghĩ rằng nếu xác định được Công ty Formosa Hà Tĩnh là thủ phạm vụ cá chết, việc truy tố phải được tiến hành ngay. Dĩ nhiên, Công ty Formosa Hà Tĩnh sẽ thuê những luật sư danh tiếng để tranh tụng, vấn đề giám định hay tái giám định tư pháp phải được thực hiện nhiều lần, do đó vụ tranh tụng có thể kéo dài trong nhiều năm. Việt Nam cần thương thảo với chính phủ Đài Loan để dàn xếp cho mọi việc được tiến hành nhanh chóng và Công ty Formosa Hà Tĩnh ra đi càng sớm càng tốt.
Riêng với ba thủ phạm chính là Nguyễn Tấn Dũng, Hoàng Trung Hải và Võ Kim Cự, sau khi diều tra có kết quả, chính phủ cũng phải truy tố ngay. Bao che hay kéo dài cũng sẽ đưa tới biến động. Thời đại thông tin điện toán không cho phép giải quyết như trước đây được nữa.
Ngày 23.6.2016
Lữ Giang
