Bài tuần trước,
chúng tôi đã bắt đầu chia sẻ cùng quý vị ý niệm Dân Chủ. Và một thân hữu có ý
kiến đã hỏi tôi tại sao lại có dấu hỏi đặt trên chủ đề: Dân Chủ. Một con đường
cho Việt Nam?
Xin được phép
trả lời câu hỏi bằng một câu hỏi: Quý thân hữu, người Việt tha thiết với tương
lai vận mệnh quốc gia, quý vị có chắc rằng một chế độ dân chủ sẽ là một chế độ
đưa quốc gia Việt Nam thoát cảnh nghèo đói tăm tối không ?
Dân Việt Nam tỵ
nạn Cộng Sản hiện sống ở hải ngoại tại các quốc gia Dân Chủ tiên tiến ở Âu
Châu, Mỹ Châu, Úc Châu hưởng Dân Chủ xứ người, sanh hoạt trong một xã hôi Dân
Chủ, ăn nói hít thở dân chủ nên mong rằng chỉ cần tuyên bố thành lập một tổ chức
dân chủ là tự nhiên dân chủ sẽ đến, quyên rằng cần phải có cả một bộ máy quyền
lực bảo vệ chế độ dân chủ, và quan trọng nhứt bảo vệ xã hội dân chủ và sanh hoạt dân chủ.
Các quốc gia
như Tunisia, Lybia, sau các cuộc cách mạng mùa xuân, các quốc gia Đông Âu cựu
Khối Cộng Sản Varsovie, sau cuộc đổi đời Bức tường Bá linh sụp đổ đều làm lại
cuộc đời bằng xây dựng một chế độ Dân Chủ... Nhưng bao nhiều quốc gia thành
công? Vì quan niệm Dân Chủ, ý niệm Dân Chủ, đều được sử dụng, áp dụng tại các
quốc gia ấy bởi các chánh đảng, dưới dạng một lý thuyết, một chủ thuyết và có
khi tại nhiều quốc gia, nếu không nói là đa số, lại như một ý thức thức hệ!
Không phải chỉ
có tổ chức bầu cử, không phải chỉ có nhiều ứng cử viên, không phải rằng có đa đảng,
rằng có đa nguyên, là đương nhiên tức khắc có Dân Chủ. Tại hải ngoại ta trong cộng
đồng người Việt tỵ nạn Cộng Sản ta há chẳng có một Đảng Chánh trị lấy tên là đảng
Dân Chủ Đa Nguyên đó sao ? Quên rằng Đòi quyền Dân Chủ là đương nhiên phải chấp
nhận Đa Nguyên tư tưởng chánh trị! Hay chắc là để đối trọng lại với Dân chủ Độc
Đảng của Đảng Cộng Sản Hà nội trong nước chăng ?
Bầu cử người đại
diện, với nhiều đảng phái, đa đảng đa nguyên ngày nay tại vài quốc gia âu châu,
đã đưa đến tình trạng khủng hoảng chế độ chánh trị vì không thành lập được một
chánh phủ có đa số để cầm quyền ... Trường hợp Ý, Đức, của ngày nay...
Do đó, giao
suy nghĩ, giao trách nhiệm suy nghĩ và tổ chức chánh trị cho các nhà chánh trị,
các nhà trí thức chuyên nghiệp chánh trị tổ chức, với các sơ đồ, đảng phái
chánh trị, thị trường chánh trị đã tạo những khủng hoảng như chúng ta đã và đang nhận xét ngày hôm nay trên thế giới...
Nào khủng hoảng cầm quyền ở Mỹ với một ông Trump độc diễn, khủng hoảng chánh trị
với một Brexit Anh Quốc đầy phiêu lưu, rồi nào độc tài Tân Hoàng đế Xi Jinping ở
Tàu, hay Tân Tsar Nga Hoàng độc tài Poutine, hay các tiểu Độc tài Pacha
Attaturk Thổ Nhỉ Kỳ,...Iran, Kim Ủn ...
Trong một bài thứ ba chúng tôi sẽ đề nghị một suy
nghĩ để chúng ta sửa soạn cho người dân thực sự làm Dân Chủ, sống Dân Chủ,
... Tạo một nền Văn Hóa Dân Chủ, một Văn minh Dân Chủ!
1.- Hãy tổ chức lại tình tương trợ.-
“Xã hội chánh
trị” đã ngự trị gần một thế kỷ, “Xã hội doanh thương” (la société
marchande) và “Xã hội cộng đồng” (la société communautaire)
hoàn toàn không có tiếng nói. Đặc biệt tại những quốc gia do độc tài toàn trị
cai quản, như Việt Nam. Nhà Nước độc tài đã đè bẹp tất cả những cá nhơn thương
nghiệp, hay những “cơ chế trung gian” (les corps intermédiaires).
Ngày nay dưới sức bộc phát của kinh tế thị trường, các xã hội doanh thương phục
hồi rất nhanh, nhưng trong tình trạng hỗn loạn, vì thiếu một khung pháp lý.
Các công ty quốc
doanh được tư hữu hóa khá nhanh và dễ dàng, sự cạnh tranh bắt đầu thực hiện bởi
sự thúc đẩy của hoàn cầu hóa. Nhưng con người và tâm trạng “cộng
đồng” đến chậm hơn.
Bởi lẽ, thời xưa
dưới chế độ độc tài toàn trị, quan niệm “tập thể” bị thúc đẩy đến cao độ, nhưng
quan niệm ấy chỉ là bề mặt thôi, thật sự lúc bấy giờ, là thời gian của cá thể
cao độ, mạnh ai nấy lo, “tôi lo cho tôi và gia đình tôi trước”. Chụp giựt, mạnh
ai nấy lo chụp giựt là tâm trạng công dân dưới thời “tập thể” lãnh đạo. Ngày
nay, những dấu vết chánh trị ấy vẫn còn, mặc dầu xã hội doanh thương đã hoạt động
bình thường. Làm sao có được cái yên tâm để lo cho người khác và lo việc
chung ? !
2. - Công dân Giáo dục:
Một chương
trình công dân giáo dục phải được nghĩ đến. Những công dân có nhiệt tình,
có tinh thần cộng đồng, hãy gánh vác việc tổ chức lại những cơ cấu xã hội và những
cơ chế tương trợ cộng đồng. Thoạt tiên là gia đình, ngày nay, tánh cách
gia đình đã bị phá vỡ, cộng đồng gia đình là môi trường tạo sự tương trợ và hòa
hợp, không nói đến gia đình là phủ nhận nền tảng của xã hội.
Trong khi chờ đợi
một quan niệm mới để tổ chức lại gia đình, chúng ta phải cố gắng đào tạo những
đức tánh căn bản để phát triển “những tập tục đời sống hội đoàn”,“những
sáng kiến tương trợ” và “những hy sanh cá nhơn”.
Phát huy những đức
tánh ấy là thực hiện được những đóng góp của công dân đối với nền dân chủ. Đo
đó, thể hiện những “đức tánh dân chủ” của những người công dân mới.
3.- Một nền dân chủ tham dự.-
Nếu “quyền lực
chánh trị” đã vượt khỏi phạm vi hoạt động, nếu “nền dân chủ” đã bị tướt đoạt bởi
một nhóm người chánh trị toàn quyền, một hệ thống quan liêu, cửa quyền toàn trị
hay những nhóm thế lực độc tài; hoặc quan điểm, tư tưởng về nền tảng của
“các xã hội tự do”, của “các xã hội công dân” đã bị lãng quên, hay bị tước
đoạt, thì sự thờ ơ với “việc công cộng”, “việc chung” (la chose publique) của
các công dân đã mặc nhiên giao phó “đời sống công cộng” cho một nhóm “người làm
chánh trị”, đó là vô tình quên đi trách nhiệm “cộng hòa” - Cộng hòa từ
quan niệm “Res Publica”, nghĩa là
pour la chose publique, tức là “việc chung”, việc công cộng.
Cũng dễ hiểu
thôi, người công dân ngày nay, đứng quá xa trong hệ thống tổ chức quyền
lực. Người công dân nhận thấy những quyết định về thuế má, những luật lệ hành
chánh, những đặc quyền và cả những xì – căng – đan đã vượt qua tầm tay của
mình.
Dân chủ ư ?
Quá trễ rồi. Làm sao thay đổi tâm lý và tập tục để có một Quốc hội mới, một
Chánh phủ mới ? Hiện tượng bỏ mặc việc chung, việc công cộng, xem “việc
chánh trị là việc ở trển” rất phổ thông ! Chúng ta hiểu tại sao, bỏ
phiếu trằng, không đi bầu, là điều rất tự nhiên ở các nước tiên tiến, như Huê kỳ,
Pháp, Anh, Đức…
Khi “nền Dân chủ bị
chỉ định nghĩa tóm tắt bằng lá phiếu” (La Démocratie réduite au
bulletin de vote) như Yves Cannac đã định nghĩa, người dân có cảm tưởng
rằng họ chỉ có quyền công dân trước vài tuần có bầu cử, khi những ứng cử
viên nhớ đến họ, bằng những hứa hẹn.
Chúng ta có thể
phá vỡ quan niệm ấy bằng những sanh hoạt cộng đồng, bằng những sanh hoạt hội
đoàn. Hãy nhìn xem, rất nhiều công dân nhận xét như chúng ta. Tại sao chúng ta
không tập trung những suy nghĩ, những nhận xét ấy lại rồi biến thành hành động
chung để ảnh hưởng đến “việc chung” ? Và những hành động cho “việc chung” trong
một “xã hội cộng đồng” sẽ đem “xã hội dân sự” và “xã hội cộng đồng” đi vào quản
lý “cái việc chung”. Đó là “dân chủ tham dự”.
Theo thiển ý, hãy
tổ chức ngay những bài học công dân giáo dục. Tu Thân, Trị Quốc.
- .Tu thân, nói rõ vai trò của con người và ảnh
hưởng của môi trường qua một nền giáo dục, trau giồi Đạo đức công dân.
- .Trị Quốc, bắt đầu bằng những suy nghĩ đóng
góp vào cộng đồng xã hội của mình, đầu tiên là đối với gia đình mình: một người
con tốt, hiểu rõ bổn phận đối với cha mẹ; cha mẹ cũng thế, thi hành đúng bổn phận
đối với con, giảng dạy cho con mình biết thế nào là cộng đồng, là môi trường xã
hội, văn hóa và kinh tế ... Hãy tổ chức những hội đoàn thiện nguyện ngay trong
thời niên thiếu của những con trẻ, những hội đoàn thiện nguyện tại các khu phố
của mình. Hãy chứng minh rằng những đường giây thiện nguyện này sẵn sàng làm việc,
thay thế những cơ quan xã hội cộng đồng do chánh phủ thành lập. (Việt Nam đã
có sẵn những tổ chức Nhà Thờ, Chùa, phục vụ cho cộng đồng tín hữu hay Phật Tử.
Đó là truyền thống cộng đồng của dân tộc Việt Nam, vốn có tự ngàn xưa)
Nếu chúng ta biết
sử dụng “Xã hội dân sự”, thoạt tiên là những “Cơ cấu tổ chức tương trợ”: cho
người khiếm tật, cho trẻ con bị tàn tật, cho các nạn nhơn bão lụt, giúp đỡ và
giáo dục trẻ con bụi đời ... Các xã hội dân sự có thể đi vào những chương trình
to lớn hơn, như giúp đỡ Khoa học thực nghiệm nghiên cứu các bệnh nan trị :
ung thư, Alzheimer, Parkinson, sốt rét… hoặc về Văn hóa, như chống nạn mù chữ,
dạy nghề cho người nghèo ...
Các “Xã hội dân sự ”
hay “Cộng đồng” cũng còn vai trò thành lập những “Xã hội Công dân” hay những
“Hội đoàn công dân” (les clubs citoyens) nghiên cứu những luật lệ hiện
hành để bổ túc ngành hành pháp về luật bảo hiểm; về luật thừa kế; về luật hôn
phối để bảo vệ người phụ nữ và con trẻ lúc ly hôn được hài hòa với sự phát triển
và thay đổi của xã hội. Về mặt bảo vệ công nhơn, công đoàn phải có vai trò của
công đoàn, là bảo vệ quyền lợi của công nhơn đối với chủ nhơn, Nhà Nước chỉ có
vai trò trung gian mà thôi. Mỗi luật lao động phải được thương thuyết với các đại
diện công đoàn, công đoàn phải có từng ngành, vì mỗi ngành có những đặc biệt và
dị biệt đối với ngành nghề ấy. Mỗi mỗi
hoạt động xã hội phải có những “Xã hội dân sự”, “Hội đoàn” để bảo vệ. Ý niệm Đạo
Đức chánh trị và xã hội phải được nêu cao.
Cũng với ý niệm Đạo
đức chánh trị và xã hội, những “Xã hội dân sự Chánh trị” sẽ là những hoạt động
xã hội có tánh cách chánh trị được khuyến khích. Những xã hội chánh trị sẽ giúp
các nhà cầm quyền đi đến sự quản lý tốt (la bonne gouvernance). Những xã
hội chánh trị có thể là những hội đoàn công dân (associations citoyennes),
những nhóm nghiên cứu và suy nghĩ (think tanks) hay là những Đảng phái.
Quan niệm Đảng
phái “làm” chánh trị để “cướp chánh quyền” là một quan niêm sai lầm.
Vai trò đầu tiên
của Đảng chánh trị là “tham dự chánh trị”, tham dự chánh trị một quốc
gia là “đồng quản lý” (co - gouverner). Tham dự ở ngay hạ từng cơ sở, ở
quận, ở xã, ở làng với quan niệm “kiểm soát và đề nghị thay thế” (checks and
balances). Đồng quản lý, là dòm ngó, thúc đẩy, đòi hỏi, chỉ trích, bàn
tính, đề nghị và thay đổi cách điều hành ngay từ hạ từng cơ sở của xã hội. Đó
là sử dụng quyền công dân, sử dụng quyền dân chủ. Trách nhiệm nhà cầm quyền, là
điều hành tốt cơ sở từ dưới lên trên, tức từ xã, quận, tỉnh, quốc gia. Bên cạnh
cơ quan hành chánh, bên cạnh cơ quan dân cử phải có những “Xã hội công
dân” để làm nhiệm vụ kiểm soát, thúc đẩy, đề nghị…
Dân chủ tham dự
là như thế. Phải phá vỡ bức tường mà “các nhà chánh trị chuyên nghiệp” đã tạo
thành một “thị trường chánh trị”.
4.- Một xã hội có trách nhiệm và đạo đức.
-a) Con người "thật sự" dân chủ: Không phải chỉ tạo ra những hội
đoàn, những xã hội dân sự là chúng ta có dân chủ tham dự. Phải có những “con
người thật sự dân chủ”.
Thật sự dân chủ
là phải có tinh thần trách nhiệm.
Việc đầu tiên là
dấn thân, và khi dấn thân ta phải có tinh thần trách nhiệm. Chú ý đến người
khác, quan tâm đến tha nhơn, biết lắng nghe ý kiến của kẻ khác trong tinh thần
tương kính, tương trọng và đạo đức trách nhiệm. Vạn sự khởi đầu nan, thoạt tiên
bao giờ cũng khó, nhưng nếu biết cố gằng sẽ thành tập tục. Và khi đã đi vào tập
quán, những người thờ ơ sẽ được cuốn hút đi vào dân chủ cùng với mọi người.
-b) Trau dồi Trách nhiệm và Đạo đức : Nhơn bản : Trách
nhiệm và Đạo đức phải được trau giồi từ thuở nhỏ. Dạy con từ thuở còn thơ.
Con trẻ được trau giồi tinh thần trách nhiệm, đạo đức công dân, lòng vị tha,
tương kính, sẽ là những công dân tốt. Hãy trau dồi những đức tánh nhơn bản ấy!
Hãy tổ chức ngay
vào tuổi thơ những hội đoàn học sanh, biết làm nghĩa vụ công dân, biết quan tâm
đến láng giềng, quan tâm đến tình bằng hữu, tinh thần hội đoàn, biết cá nhơn sống
và hoạt động trong môi trường của mình, đi thăm người già, đi giúp đỡ người khiếm
tật. Ngày nay, ở các quốc gia tiên tiến, và ngay cả ở Việt Nam, những Nhà thờ,
những Hội thánh tôn giáo, những nhà Chùa, thường tổ chức những “Hội đoàn thanh
thiếu niên” hướng dẫn các con trẻ tín hữu vừa học Giáo lý vừa làm việc thiện.
Chúng tôi muốn nói, chúng ta không nên để việc ấy cho các Hội Thánh tổ
chức, vì đấy không phải là việc thiện mà là “việc chung” ,
“việc của cộng đồng”.
Tổ chức các “Hội
đoàn thanh thiếu niên” là bổn phận giáo dục của nhà trường, của quốc
gia!
Phải đưa vào giáo
dục những quan niệm: “xứng đáng”, “trách nhiệm”, “việc chung ”, “tự trọng”,
“ tương kính”. Một nền Giáo dục, một nền Đạo đức, một nền Văn hóa, lấy
Con Người làm trọng điểm.
Nói tóm lại Nhơn
bản. Quốc gia tạo Nhơn dân thành Công dân, tạo nên Quốc Dân với tinh thần Quốc
Gia, phục vụ Quốc Gia!
“Con người và môi
trường” phải biết sanh hoạt với những “Con người và môi trường”. Sống chung, sống
cùng, mọi tổ chức phải lấy trọng điểm là cái Sống Chung, chia sẻ Tâm linh, chia
xẻ Vật chất. Tạo một xã hội hài hòa.
Biết chia xẻ một
khung xã hội phải cần những đức tánh và đạo đức ấy. Sống chung là nhìn nhau,
chào nhau và tôn trọng lẫn nhau.
Thay Lời Kết:
Việt Nam ta
đã vào Tổ chức thương mại quốc tế, dầu Nhà cầm quyền Cộng sản có muốn hay không muốn, dân chủ cũng sẽ đến với Việt Nam.
Nhà cầm quyền Việt Nam không thể mãi mãi coi dân chủ là một món hàng cấm ở Việt
Nam. Nhơn dân Việt Nam đang như trăm hoa đua nở, rộ lên những bộc phát, những nhu cầu dân chủ, những đòi hỏi công bằng
pháp lý, những nhu cầu phát biểu, ngôn luận, ý kiến… đang dấy lên, điển hình qua những hội đoàn, đoàn thể, đảng phái..Tất cả
những ấp ủ thầm kín đè nén đang bừng dậy. Nhà cầm quyền Cộng sản không thể mãi
mãi bịt mồm 80 triệu đồng bào được.
Kiểm soát sự
Dân chủ đang thức dậy bằng Công An trị,
như nhà cẩm quyền cộng sản đang làm ở Việt Nam không phải là một giải pháp. Bắt và đàn áp người đấu tranh đòi dân chủ, bắt và đàn áp người xem mạng internet, bắt và đàn
áp những bloggers, các vị luật sư đang
hành nghề, vì những vị luật sư nầy đang lập hồ sơ kiện cáo cho những người đi
kiện Nhà Nước, là « phản nhân quyền », « phản dân chủ ».
Quyền được
bào chữa là một quyền tối thiểu của con người. Anh có quyền buộc tội, tôi có
quyền bào chữa. Anh phải chứng minh tôi có
tội, tôi sẽ chứng minh tôi vô tội. Đó là Dân chủ. Nhà cầm quyền phải tạo
phương tiện để buộc tội và bào chữa tội : đó là Tòa Án, đó là thẩm phán,
nhưng đó cũng là luật sư, mỗi phần hành một vai trò. Trạng sư, thẩm phán, quan
tòa. Tòa Án xữ Đại hình thì có Nhơn dân làm quan tòa, đó là bồi thẩm đoàn, các
vị bồi thẩm là những công dân được lựa chọn để làm nhiệm vụ xét xữ những vụ án
có tánh cách quan trọng, đại hình.
Nhà nước Cộng
sản Việt Nam muốn đưa quốc gia Việt Nam đi vào con đường Phát triển, muốn đưa
dân tộc Việt Nam vào con đường văn minh, hãy biết soạn mình để chứng tỏ mình là
những người lãnh đạo văn minh. Hãy nhìn kỹ và tự xét mình tại sao ngày nay, có
những phiền hà, khiếu nại, đòi hỏi của rất nhiều từng lớp nhơn dân trong xã hội
Việt Nam như vậy ? Hãy lắng tai
nghe những đòi hỏi ấy. « Tự kiểm thảo và kiểm thảo » là một sanh hoạt
Đảng cộng sản. Tại sao không làm ? Trái lại, đàn áp, trù dập người dân đòi dân chủ để làm gì ? Hay là đây là một phương
pháp « Đàn áp để Dạy dân »?
Giáo dục
công dân bằng đàn áp, bằng CôngAn cũng không phải là một giải pháp. Người dân
ngày nay không còn « mê » chủ nghĩa cộng sản nữa, người dân ViệtNam
ngày nay không còn « sợ » Công An cộng sản nữa.
Giải pháp tốt
là : hãy biết đối thoại, hãy biết lắng tai nghe, mặt nhìn mặt, hãy biết
chào đón những lời chỉ trích, đúng thì phải biết nhận và sửa sai, sai hãy chứng
minh, nhưng hãy biết nói chuyện với nụ cười, hãy tôn kính người
dân. Dân chủ là đối thoại với dân, dân chủ là đối thoại với đối lập ; dân
chủ tham dự là đón nhận tiếng nói của người dân, của đối lập, và chấp nhận đối
lập ; chấp nhận chỉ trích là chấp nhận dân chủ…
Và quan trọng hơn: Hãy
biết cám ơn những nhà đấu tranh dân chủ Việt Nam ngày nay đã biết lựa chọn đấu
tranh ôn hòa để sửa sai cái quản lý kém của nhà cầm quyền hiện tại, vì những
nhà đấu tranh dân chủ Việt Nam nầy đã biết quan tâm đến sự sanh tồn của đất nước
và dân tộc.
Hãy biết
cám ơn những nhà đấu tranh dân chủ Việt Nam ngày nay đã biết tạo ra những xã hội công dân để đối
thoại, để tạo đối tác chánh trị, để tham dự vào chánh trị, để làm phận sự công
dân, lo cho việc chung, tiến tới một nền dân chủ tham dự, pháp trị và hiến định.
Hãy
lắng nghe tiếng nói của công dân,
Hãy
trả quyền công dân lại cho công dân !
Còn tiếp: Bài 3 Văn
Hóa Dân Chủ.
Hồi
Nhơn Sơn, Xuân tha hương thứ 38
Phan Văn Song
Ghi chú :
Tham khảo
Yves Canne :
Le juste pouvoir. Essai sur les deux chemins de la Démocratie.
J.Cl Lattès, coll Pluriel Paris
1984.
Anthony de
Jasay : l’Etat, la logique du pouvoir politique. Préface de
Pascal Salin
Les Belles
Lettres, coll Laissez-faire Paris 1994.
Gordon
Tullock : Le Marché politique. Analyse économique des processus
politiques
Association pour
l’économie des Institutions. Economica Paris 1978
Ségolène
Royal, Dominique Strauss-Kahn, Laurent Fabius : Programmes
politiques pour être candidat du Parti Socialiste à l’élection présidentielle 2007.
