Ðộc giả Người Việt rất bén nhậy trước tin thời sự. Sau vụ máy bay Thổ Nhĩ Kỳ hạ máy bay Nga trên vùng biên giới Thổ-Syria, độc giả ký tên oldcanon nhận xét: “Sau vụ này nếu mà Nga không kéo một mớ hỏa tiễn phòng không S-300 hoặc S-400 qua đặt bên Syria gần biên giới Thổ Nhĩ Kỳ thì mới là chuyện lạ.” Quả nhiên, trong khi ông “đại bác già, oldcanon” viết thì Tổng Thống Nga Vladimir Putin đã làm việc đó. Hỏa tiễn Sam có tầm xa 400 cây số, đặt ở một căn cứ Nga cách biên giới Thổ Nhĩ Kỳ khoảng 50 cây số. Chiến hạm Moskva mang hỏa tiễn tiến vào gần bờ biển, và từ nay máy bay oanh tạc của Nga sẽ có phi cơ chiến đấu đi bên bảo vệ!..
Ít khi chính phủ Nga đưa hỏa tiễn Sam tới một vùng tranh chấp xa như vậy, kể từ sau cuộc chiến tranh Việt Nam. Ðáng lẽ khối NATO phải phản đối ầm lên khi Nga đưa Sam tới bên bờ Ðịa Trung Hải; nhưng không thấy. Nhưng họ chỉ nói mấy câu lấy lệ.
Ðiều đó chứng tỏ mấy tên đạn này không thay đổi cục diện. Ông Putin phải điều động tên lửa để chứng tỏ cho dân Nga thấy ông vẫn là “người hùng,” thế thôi. Một vị độc giả khác, Kevin Nguyên thì lo lắng cho Thổ Nhĩ Kỳ: “Putin chứ không phải Obama, sẽ không có chuyện nhẹ nhàng khi Thổ Nhĩ Kỳ chơi trò 'đâm sau lưng...”
Ông Nguyễn Lai Châu lo ngại hơn: “Ðây là một bài học nhờ đời cho Thổ không chừng... Thổ coi chừng bị hỏng cẳng vì tính cốc láo của Putin là làm rồi mới nói...”.. Nhưng cuối cùng thì ông tổng thống Nga làm gì? Phản ứng quan trọng nhất phải diễn ra trong vòng một, hai ngày sau khi máy bay Nga bị hạ, nếu không tức là không có gì quan trọng. Ông Putin không triệu hồi đại sứ ở Ankara về nước. Hai sĩ quan Nga đã tới Bộ Quốc Phòng Thổ để hỏi cho ra lẽ, và được nghe những gì tổng thống Thổ đã nói: Bắn máy bay Nga vì cảnh cáo 10 lần mà không trả lời. Phát ngôn viên quân sự Nga đã nói ngay sẽ không có phản ứng quân sự nào cả, ngoài việc chấm dứt các cuộc gặp gỡ đã định trước đó. Ngoại Trưởng Nga Sergey Lavrov bãi bỏ chuyến thăm viếng và khuyên du khách Nga ngưng sang Thổ-Thổ Nhĩ Kỳ là nơi người Nga hay đi du lịch nhất.
Hai nước sẽ không lâm chiến. Nghĩa là khối NATO sẽ không phải đụng độ Nga, sau hơn nửa thế kỷ được thành lập chỉ để ngăn đế quốc Liên Xô bành trướng. Chiến tranh sẽ rất tốn kém, trong khi chính quyền Nga đang mang nhiều mối lo khác: Putin đã cho đám quân nổi dậy ở Ukraine vào tủ lạnh, chấm dứt giấc mộng ly khai không biết đến bao giờ. Kinh tế Nga tiếp tục suy yếu, giá dầu lửa ngày càng xuống sẽ làm ngân sách kiệt quệ. Các nước Âu Mỹ tiếp tục cấm vận vì vụ chiếm Crimea; trong khi dân vùng này đang thất vọng vì du khách ngưng tới, mỗi ngày chỉ có điện trong mấy giờ, bị dân Tartar phá vì họ bị kỳ thị. Cuộc phiêu lưu tại Syria không biết bao giờ ngừng. Nếu không được Thổ Nhĩ Kỳ cùng các nước Á Rập và Tây phương hợp tác thì những cuộc oanh kích của máy bay Nga sẽ không bao giờ tiêu diệt được lực lượng “Quốc Gia Hồi Giáo IS.” Nghĩa là không thể nào cứu nổi chế độ Bashar al-Assad.
Quan hệ Thổ Nhĩ Kỳ và Nga quá quan trọng, không thể cắt đứt. Hai phần ba khí đốt Thổ nhập cảng đến từ các mỏ bên Nga. Các hợp đồng bán hơi đốt vẫn được thi hành, dù máy bay S-24 đã bị bắn hạ. Kết cục, cả Nga và Thổ Nhĩ Kỳ sẽ chỉ tiếp tục “đấu võ mồm” để cho dân chúng hai nước nức lòng ái quốc, giúp cho hai ông tổng thống tăng thêm uy tín!
Khi ông Tayyp Erdogan nhảy từ chức vụ thủ tướng, ra ứng cử lên làm tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ, phe đối lập đã chế nhạo là ông ta đang bắt chước ông Putin. Hai người rất giống nhau; đều lấn áp các phe đối lập, hạn chế tự do ngôn luận, cùng mua chuộc hàng giáo phẩm Hồi Giáo ở Thổ và Chính Thống Giáo ở Nga. Cả hai đều muốn đóng vai “người hùng” bằng cách kích thích lòng yêu nước của dân chúng. Ông Erdogan thì đàn áp các nhóm người Kurd đòi tự trị trong nước. Ông Putin phô trương sức mạnh quân sự ở bên ngoài. Bây giờ hai người đụng độ nhau, và không ai chịu xuống nước, không thể để hình ảnh “người hùng” tan biến. Ông Putin dọa sẽ không nói chuyện với Erdogan trước khi Thổ xin lỗi và bồi thường. Erdogan từ chối nhưng đã dịu giọng bằng cách nói rằng máy bay Thổ khi bắn “máy bay lạ” đã không biết đó là máy bay Nga. Nhưng ông vẫn cứng rắn, nói: “Thổ Nhĩ Kỳ không bao giờ chịu nhịn khi biên giới và quyền hạn của mình bị xâm phạm. Khối NATO, kể cả Mỹ, tuyên bố sẵn sàng đoàn kết với Thổ, bảo vệ lãnh thổ một nước thành viên.”Ông Erdogan còn nói mạnh hơn: “Thổ Nhĩ Kỳ phải bảo vệ những người sắc tộc Thổ khác.” Nguyên nhân gây ra cuộc máy bay đụng độ vừa qua là không quân Nga đã tấn công những làng dân Syria gốc Thổ, trong vùng đó không có quân IS. Nhưng lời tuyên bố này có nghĩa rất rộng và có thể gây hậu quả rất sâu xa.
Bởi vì giống dân gốc Thổ sống rải rác khắp vùng Trung Á, từ sắc dân Uyghur trong tỉnh Tân Cương, qua Iran, Iraq, Afghanistan, sang tới Syria. Họ là một sắc dân du mục, từ hai ngàn năm trước đã kéo nhau sang phía Tây trong nhiều đợt, khi biết không thể bành trướng sang phía Ðông vì đụng phải Ðế quốc Hán tộc. Ðây là một giống dân thiện chiến, đã gia nhập hoặc chống cự những đoàn quân của các đế quốc, từ thời Alexander qua Thành Cát Tư Hãn và sau cùng là đế quốc Hồi Giáo.
Từ thế kỷ 11, đạo quân Thổ Seljuk, cũng thuộc giống Tarar, đã được vị Caliph đứng đầu Hồi Giáo ở Baghdad sử dụng bành trướng về phía Tây, chống Ðế quốc Byzantine và đánh cả các đoàn quân Thập tự chinh. Ðến thế kỷ 15, hậu duệ của người Seljuks đã thành lập Ðế quốc Ottoman sau khi chiếm Constantinople, nay là Istanbul, thủ đô Thổ Nhĩ Kỳ.
Hai đế quốc Nga và Ottoman (cũng được gọi là đế quốc Thổ Nhĩ Kỳ) đã tranh hùng suốt từ thế kỷ 16 đến thế kỷ 20; mỗi cuộc chiến trong tổng cộng 12 lần đều dính tới các nước Châu Âu. Cuộc tranh hùng kéo dài nhất là Chiến tranh Crimea (1853-56), Nga thua liên quân Thổ Nhĩ Kỳ, Anh, Pháp và Ý. Trước thế kỷ 20, giống dân Thổ không có ý lập quốc, vì quen sống trong những đế quốc rộng lớn. Sau khi Ðế quốc Ottoman tan vỡ, một quốc gia mới ra đời, quyết tâm canh tân theo kiểu mẫu các nước Châu Âu. Họ quyết định tách tôn giáo khỏi chính trị; bỏ cả lối viết chữ cũ để dùng mẫu tự La tinh.
Từ khi cầm quyền, ông Erdogan đã gia tăng liên lạc với các nước Trung Á cùng gốc Thổ. Những quốc gia Hồi Giáo này mới được độc lập sau khi tách khỏi Liên Bang Xô Viết nhân chế độ Cộng Sản tan rã. Ðất đai của họ kéo dài từ núi Thiên San, Trung Quốc, tới Hắc Hải. Dân chúng đều nói một ngôn ngữ gần với tiếng dân Thổ, có thể hiểu nhau được; trừ 8 triệu dân Tajikistan nói giống tiếng Ba Tư. Dân chúng các nước lớn như Uzbekistan, Azerbaijan đều hướng về Thổ Nhĩ Kỳ và muốn có ngày sẽ kết hợp với nhau trong một liên bang.
Một cuộc tranh hùng ở vùng Trung Á trong thế kỷ 21 sẽ diễn ra giữa Nga và Thổ Nhĩ Kỳ, và các nước Trung Quốc, Hoa Kỳ sẽ tham dự. Chưa hết, trong nội địa Liên Bang Nga, các vùng Chechnya và Dagestan cũng đang sôi sục vì dân chúng ở đây theo Hồi Giáo và họ căm thù các chính quyền Nga từ thời Xô Viết đã kỳ thị và đàn áp họ. Ðại đa số dân Hồi Giáo ở Nga và vùng Trung Á đều theo phái Sun Ni; trong khi Nga đang ủng hộ một chính quyền theo phái Shi A ở Syria. Hơn 3,000 người từ Nga đã sang Syria gia nhập quân IS, một phần ba đến từ Dagestan. Tình báo Nga đã ám sát một người Chechnya đang đi quyên góp gây quỹ trên đất Thổ Nhĩ Kỳ, từng gây ra căng thẳng giữa hai nước.
Ông Putin chỉ nhắm cứu vãn chế độ Assad trong một thời gian ngắn, để có thể tham dự cuộc bàn luận chia sẻ nước Syria sau khi Assad ra đi. Putin rất nóng lòng muốn liên kết với các nước Tây phương trong công việc cùng tiêu diệt lực lượng IS, vì đó chính là một lò huấn luyện người Sun Ni Hồi Giáo từ Nga sang. Trong khi tuyên bố chống Thổ Nhĩ Kỳ, Putin vẫn hân hoan tiếp ông Francois Hollande, tổng thống Pháp, cả hai hô hào tiến hành cuộc liên kết này.
Biến cố máy bay Thổ bắn hạ máy bay Nga có thể là một cơ hội cho các nước NATO và Nga phải thảo luận với nhau để phối hợp trên chiến trường Syria, như Putin vẫn chờ đợi. Vì vậy, ông Putin sẽ không thể giữ tình trạng thù nghịch quá lâu với Thổ Nhĩ Kỳ, một nước kỳ cựu trong khối NATO. Nên mời ông Francois Hollande đóng vai trò trung gian hòa giải!
Ngô Nhân Dụng
