Tám năm trước, chính quyền Đà Nẵng đã yêu cầu ông Trần Đức Anh Sơn đi khắp thế giới để tìm kiếm các tài liệu và bản đồ cổ để hỗ trợ cho việc tranh chấp chủ quyền lãnh thổ của Việt Nam ở Biển Đông.
Ông đã hoàn tất nhiệm vụ và kết luận rằng Việt Nam nên kiện Trung Cộng (TC) về việc xâm chiếm một số hòn đảo trên biển, như Philippines đã thành công trong năm ngoái. Nhưng nhà cầm quyền đã không làm gì cả.
Trong một cuộc phỏng vấn tại nhà riêng ở Đà Nẵng, thành phố ven biển, nơi ông là phó giám đốc một viện nghiên cứu của nhà nước, ông nói: "Họ luôn luôn nói với tôi, ông Sơn, hãy bình tĩnh. Đừng nói xấu Trung Quốc."
Các nhà lãnh đạo hàng đầu của Việt Nam là "nô lệ" của Bắc Kinh, ông nói thêm một cách cay đắng, trong khi cơn mưa lớn bên ngoài đang đập mạnh vào cửa sổ. "Đó là lý do tại sao chúng ta có nhiều tài liệu vẫn được giữ kín trong bóng tối."
Nhiệm vụ của Tiến sĩ Sơn, và thái độ phản đối mang tính chất hình thức của giới lãnh đạo, là dấu hiệu của thời đại ở Việt Nam, vốn luôn luôn sống trong bóng tối của TC nhưng cũng chứa đựng một chút ý tưởng độc lập.
Sự khẳng định của TC về chủ quyền trên hầu hết vùng Biển Đông đã khiến Việt Nam phải lo ngại. Bởi vì chủ quyền lãnh thổ là nguyên tắc thiêng liêng của một quốc gia và như thế đã thúc đẩy chính phủ Việt Nam cũng phải mạnh mẽ tuyên bố về chủ quyền về các quần đảo Trường Sa và Hoàng Sa.
Tuy nhiên, ngay cả khi đã có rất nhiều bằng chứng về chủ quyền biển đảo, các nhà phân tích cho rằng Hà Nội đã không muốn dùng để ủng hộ cho việc tranh chấp. Trong khi đó, TC là láng giềng kế cận và đối tác thương mại lớn nhất của Việt Nam, cũng như là một bá quyền ngày càng trở nên quyết tâm xâm lăng, đang xây dựng một chuỗi các tiền đồn quân sự trên vùng đảo vừa được bồi đắp trên Biển Đông.
Liam C. Kelley, giáo sư về lịch sử tại Đại học Hawaii ở Manoa, người đã nghiên cứu nguồn gốc của mối quan hệ Việt-Trung, nói rằng dân chúng Việt Nam "kể cả chính phủ và các tổ chức phi chính phủ , đều có cùng quan điểm là TC nên ra khỏi những hòn đảo đó."
Nhưng ông nói rằng sự nổi dậy gần đây của chủ nghĩa dân tộc đối với tầm nhìn rộng mở của TC đã làm dấy lên một câu hỏi gai góc: "Làm sao có thể đồng ý với quan điểm của dân chúng Việt Nam trong khi bản thân lại là người Trung Quốc?"
Qua lịch sử, các triều đại Trung Quốc đã cai trị đất nước Việt Nam trong một thiên niên kỷ (ngàn năm), đã để lại nhiều di sản văn hóa, nhưng đó cũng là những dấu hiệu của sự oán hận vô cùng. Năm 1954, Bắc Kinh đã giúp Hà Nội đánh bại quân Pháp nhưng sau đó cũng xâm chiếm miền Bắc Việt Nam vào năm 1979, bằng một cuộc chiến tranh biên giới ngắn ngủi.
Vào năm 2014, những cuộc biểu tình chống TC nổ ra khi một công ty dầu mỏ của TC kéo một giàn khoan dầu tới vùng biển gần Đà Nẵng, gây ra căng thẳng hàng hải và các cuộc bạo động tại một số khu công nghiệp của TC ở Việt Nam.
Một nhân viên cao cấp thuộc ngành tư pháp của Việt Nam tại Hà Nội cho biết sự quan tâm đến chủ quyền lãnh thổ đã "nằm trong tim" của người Việt Nam từ lâu, ông không cho biết tên khi thảo luận về một vấn đề chính trị nhạy cảm. Cuộc khủng hoảng giàn khoan đã làm tăng thêm sự quan tâm này.
TC đã kiểm soát Hoàng Sa từ năm 1974, khi họ chiếm đoạt chúng từ chính quyền cũ của Nam Việt Nam trong một trận hải chiến. Gần đây, họ đã củng cố sự hiện diện ở quần đảo Trường Sa bằng một chiến dịch xây dựng, bồi đắp các hòn đảo trở thành những tiền đồn quân sự.
Các viên chức và học giả TC tìm cách biện minh cho sự tuyên bố chủ quyền của Bắc Kinh đối với vùng biển bao quanh cả hai quần đảo - bởi cái mà họ gọi là đường-chín-đoạn - bằng cách trích dẫn các bản đồ và các bằng chứng khác từ những năm 1940 và 50.
Nhưng một số người Việt Nam, như Tiến sĩ Sơn, đang cố gắng nghiên cứu và sắp xếp những dữ kiện lịch sử mà họ đã thu thập được - dù rằng họ có không có chút quyền hạn để có thể ngăn cản TC về vấn đề chủ quyền lãnh hải.
Tiến sĩ Sơn, 50 tuổi, và các học giả Việt Nam khác nói rằng triều đại nhà Nguyễn, trị vì từ năm 1802 đến năm 1945, đã sử dụng quyền kiểm soát hành chính rõ ràng đối với Hoàng Sa bằng các cuộc khảo sát và thậm chí trồng cây trên đó để tránh nguy cơ cho tàu thuyền đụng vào đá ngầm. Họ nói rằng điều này đã xảy ra vài thập niên trước khi đế quốc Trung Hoa hay hậu cách mạng Trung Cộng tỏ ra quan tâm đến các hòn đảo này.
"Người Trung Quốc biết rất rõ rằng họ không bao giờ đề cập đến Hoàng Sa hay Trường Sa trong sách lịch sử hoặc bản đồ lịch sử của họ," tiến sĩ Sơn nói, dùng tên Việt cho Hoàng Sa và Trường Sa, thay vì Paracels và Spratlys trên bản đồ quốc tế.
Ngược lại, ông cho biết, ông đã tìm thấy bằng chứng trong hơn 50 cuốn sách bằng tiếng Anh, Pháp, Hà Lan, Tây Ban Nha và Bồ Đào Nha - một nhà thám hiểm Việt Nam thời nhà Nguyễn đã cắm lá cờ hoàng gia ở Hoàng Sa vào những năm của thập niên 1850.
Các nhà phân tích cho rằng trọng tài quốc tế về chủ quyền lãnh thổ chỉ có thể tiến hành nếu cả hai bên đều đồng ý, và TC đã không đồng ý về điều này.
Tuy nhiên, sự quan tâm hăng say đến lịch sử hàng hải của Việt Nam kể từ năm 2012 đã tạo ra tiếng vang trong các phương tiện truyền thông nhà nước và một vài cá nhân nổi bật.
Một là Trần Thắng, một kỹ sư cơ khí người Việt Nam sống ở Connecticut. Ông cho biết qua điện thoại rằng ông đã tặng 153 bản đồ và hoạ đồ cho chính phủ Đà Nẵng trong năm 2012 sau khi mua được trên eBay với giá khoảng ba mươi ngàn Mỹ Kim (30.000 USD.)
Trong số các khoa học gia Việt Nam nghiên cứu về chủ quyền lãnh thổ của Việt Nam ở Biển Đông thì Tiến Sĩ Sơn là một trong số những người nổi bật nhất.
Ông sinh năm 1967 tại Huế, khoảng 50 dặm về phía tây bắc của thành phố Đà Nẵng. Cha của ông đã bị tử trận vào năm 1970 trong khi chiến đấu cho miền Nam Việt Nam. "Tôi chỉ nhớ đám tang," ông nói.
Ông Sơn đã lớn lên trong cảnh nghèo khó, nhưng lại là một sinh viên xuất sắc của trường Đại Học Huế, nơi ông đệ trình luận án lịch sử về đồ sứ thời nhà Nguyễn. Sau đó ông đã làm giám đốc viện bảo tàng mỹ thuật của Huế và là người đã nỗ lực để thành công trong việc UNESCO công nhận cổ thành Huế là di sản văn hoá của thế giới.
Với tư cách là một sinh viên tìm tòi trong kho lưu trữ sách vở đầy bụi bặm, Tiến sĩ Sơn cho biết, ông đã sao chép bản đồ ghi rõ chủ quyền lãnh thổ của Việt Nam ở Biển Đông. Vì vậy, khi các giới chức hàng đầu ở Đà Nẵng hỏi ông trong năm 2009 để làm một cuộc nghiên cứu tương tự trên danh nghĩa của chính phủ, ông nói, ông đã chụp ngay lấy cơ hội này.
"Tôi luôn chống lại Trung Cộng", ông giải thích , "Các học giả Trung Quốc đã và đang tiến hành nghiên cứu trong nhiều năm để dành chủ quyền lãnh thổ với sự hỗ trợ của Bắc Kinh," ông nói thêm, và ông coi công việc của mình là để chống lại TC.
Các giới chức Đà Nẵng đã cho phép Tiến sĩ Sơn tuyển mộ bảy nhân viên phụ tá, nhưng họ đã không tài trợ những chuyến nghiên cứu ở ngoại quốc. Ông nói ông đã phải tự trả tiền cho một số nghiên cứu mà ông đã tiến hành từ năm 2013 trên khắp Châu Âu và Hoa Kỳ, nơi ông là một học giả Fulbright tại viện Đại Học Yale.
Tiến sĩ Sơn, hiện đang làm phó giám đốc Viện Nghiên Cứu Phát Triển Kinh Tế - Xã Hội thành phố Đà Nẵng, cho biết ông vẫn hy vọng rằng Việt Nam sẽ đưa Trung Quốc ra tòa.
Nhưng ông cũng nói rằng ông cũng không hy vọng gì nhiều và cũng không có gì để nói về kết quả của việc thưa kiện như thế.
"Tôi không phải là chính trị gia," ông nói thêm. "Tôi chỉ là một khoa học gia."
Lâm Viên
Theo bài viết của MIKE IVESNOV
