Phúc Lai - 08/04/17
Tổng thống Nga Vladimir Putin và Tổng thống Mỹ Donald Trump, ảnh: Daily Express.
Một người bị đánh giá là ít kinh nghiệm về chính trị, mà lại có những hành động làm choáng váng thế giới hơn là những cáo già trên chính trường.
Trong bối cảnh FBI cáo buộc tình báo Nga can thiệp vào chiến dịch bầu cử tổng thống Mỹ, Tổng thống Donald Trump đã ra lệnh không kích vào một căn cứ quân sự của Syria, một đồng minh của Kremlin.
Việc này lại xảy ra đúng lúc Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đang ở Florida để gặp chính ông Trump. Chắc chắn dư luận thế giới sẽ lại dậy lên những điều dự đoán, thậm chí lo ngại cho một tình hình căng thẳng hơn.
Chắc chắn là sẽ căng thẳng hơn, ít nhất là trong quan hệ giữa hai siêu cường Nga – Mỹ.
Các quan chức quân sự Nga “đăng đàn” thông báo về “hiệu quả và tính chính xác rất thấp” của vụ tấn công.
Bản thân tổng thống Nga V.Putin cũng chính thức tuyên bố, vụ tấn công này có thể đe dọa nghiêm trọng quan hệ Nga - Mỹ và đề cập tới khía cạnh pháp luật quốc tế của vụ việc.
Người viết xin không bàn tới yếu tố thiệt hại hay tính hiệu quả của vụ tấn công – đó là việc giành cho các chuyên gia.
Ở đây có một vấn đề rất lớn được đặt ra, là quan hệ giữa Nga và Mỹ đặt trong tương quan quan hệ quốc tế sẽ ra sao?
Putin tạo thế thượng phong chiến lược khi mở "mặt trận thứ 2 ở Syria" năm 2015
Địa bàn Syria hiện nay là nơi tập trung xung đột Đông – Tây trong quan hệ quốc tế, nơi mà Nga với tư cách là siêu cường, chỉ là một đại diện đơn độc cho phương Đông.
Còn phương Tây với lập luận "chống tội ác diệt chủng" của chính quyền Bashar al-Assad, lâu nay lên án chế độ này và trực tiếp muốn lật đổ nó.
Cuộc nội chiến kéo dài đến bốn năm, khó khăn ngày càng nhiều cho lực lượng của Chính phủ al-Assad cho đến khi Nga tiến hành chiến dịch không kích ở nước này từ cuối năm 2015.
Lúc đầu với lý do “Không kích vào Nhà nước Hồi giáo (IS) chống khủng bố” nhưng sau đó, ngày càng có nhiều báo cáo về việc Nga không kích cả vào lực lượng đối lập.
Đến đầu năm nay, truyền thông quốc tế đưa tin những thắng lợi của quân Chính phủ Syria ở ngoại ô thành phố Aleppo trước phe đối lập, dưới sự yểm trợ từ trên không của Nga mà không cần che đậy úp mở gì cả.
Tuy tình thế bất lợi về quân sự cho Chính phủ Syria, nhưng chiến dịch không kích của Nga đã phá vỡ sự cân xứng về chính trị - quân sự quốc tế tại quốc gia Trung Đông này.
Cho đến thời điểm đó, cuộc chiến ở Syria vẫn chỉ là nội chiến, mà các nước liên quan bằng cách này hay cách khác, giúp đỡ, ủng hộ, hậu thuẫn nhóm này hay nhóm khác.
Chưa có một quốc gia nào trực tiếp tham gia cuộc chiến, dù chỉ là từ những cuộc không kích như Nga, làm thay đổi toàn bộ cục diện chiến trường.
Từ đó dẫn đến khả năng vài nước khác xem xét đưa quân vào, ví dụ như Thổ Nhĩ Kỳ, một thành viên NATO.
Người ta đã từng xem xét việc này như tiềm tàng một khả năng đối đầu giữa Nga và NATO thông qua thành viên Thổ Nhĩ Kỳ. Tuy nhiên việc đó vẫn chưa xảy ra.
Từ quan điểm chính trị của mình, Phương Tây đặc biệt là Hoa Kỳ vẫn chỉ đứng ngoài cuộc nội chiến không có hành động quân sự chính thức.
Đặc biệt trong thời gian tại vị, Tổng thống Barack Obama đạt được thỏa thuận với Vladimir Putin bằng con đường ngoại giao chứ không phải bằng những hành động quân sự.
Chỉ bằng 59 quả Tomahaw, Trump phá vỡ thế thượng phong của Putin
Còn ở tình thế của mình, mang trên vai sự cáo buộc quanh mối “quan hệ thân thiết” với Putin, ông Trump lại cho tiến hành một hành động quân sự.
Đây là một hành động đáng kể trong quan hệ quốc tế thời gian này, vì nó đem lại một sự bất cân xứng mới.
Từ trước đến nay, Nga vẫn công khai ủng hộ chính quyền al-Assad vì tính “hợp hiến” của nó, kèm theo lý do “chống khủng bố” cũng chính đáng không kém.
Dùng tên lửa tấn công trực tiếp vào quân đội Chính phủ Syria, lần đầu tiên một nước Phương Tây làm như vậy trong suốt cuộc nội chiến Syria từ khi nó nổ ra.
Tính bất cân xứng ở đây còn thể hiện ở chỗ, Nga vốn đã và đang ủng hộ Chính phủ Syria, và vẫn đang tấn công các lực lượng đối lập, đứng trước tình thế này sẽ buộc phải có hành động nào tương xứng, hay lập lại thế cân bằng?
Nhưng Nga sẽ phải lựa chọn hành động nào, tăng cường các vụ không kích?
Tính đến thời điểm này, chiến dịch không kích nếu chỉ xét từ góc độ ủng hộ Chính phủ Syria đã tỏ ra kém hiệu quả về chiến lược. Bởi lẽ quân đội Syria quá yếu kém, không thể tận dụng sự yểm trợ đó của Nga để giành những chiến thắng vững chắc trên chiến trường.
Nga có tăng cường không kích thêm nữa cũng không giải quyết được vấn đề gì.
Đến nay Nga mới chỉ tuyên bố sẽ giúp Syria bảo vệ bầu trời, tăng cường phòng không.
Xin được lưu ý rằng, cuộc tấn công của Hoa Kỳ là bằng tên lửa cận âm Tomahawk (tốc độ 880km/h, dưới tốc độ âm thanh) được sử dụng hơn hai thập niên qua, từ thời chiến tranh vùng Vịnh.
Mỹ sử dụng đến 59 quả Tomahawk từ cự ly cách mục tiêu 1600km, lại có báo trước…
Trong suốt hai thập niên qua, nhiều nước nghiên cứu phát triển các loại vũ khí chống loại tên lửa này, thậm chí bằng những vũ khí có chi phí rất rẻ, cổ điển nhưng vẫn hiệu quả như Việt Nam cải tiến pháo phòng không 37mm.
Ở tầm quân sự Nga, chống một vụ tấn công như vậy không khó.
Đơn giản là Nga bị lâm vào thế bị động – một hành động quả là rất… khó lường của ông Trump.
Một người bị đánh giá là ít kinh nghiệm về chính trị, thành ra lại có những hành động làm choáng váng thế giới hơn là những cáo già trên chính trường.
Điều đó chỉ làm khổ các nhà phân tích quân sự quốc tế và chính… Putin. Còn với Donald Trump, có khi xong việc này ông còn phải lo đối phó các vấn đề khác còn đang rất rắc rối.
Như trong bài “Sẽ là sai lầm lớn nếu Nga “đặt cược cửa Donald Trump”?” tôi đã viết về sự suy giảm độ quan tâm của truyền thông Nga đối với ông Trump từ tháng 1 qua tháng 2 năm nay.
Điều này cho thấy sự suy giảm của “hưng phấn chung của xã hội” Nga với sự kiện ông Trump trúng cử tổng thống.
Thắng lợi này chưa đem tới lợi ích nào đáng kể cho quan hệ hai nước, đặc biệt kể cả quan hệ cá nhân hai nhà lãnh đạo Nga - Mỹ, thì những khó khăn của chính quyền Trump dẫn đến những diễn biến bất lợi cho những mối quan hệ song phương đó.
Putin mắc bẫy việt vị của Donald Trump
Sự kiện không kích lần này có thể không phải là dấu chấm hết cho quan hệ Trump – Putin, nhưng chắc chắn nó sẽ gia tăng căng thẳng và đẩy Putin vào thế khó.
Nhìn lại việc Putin quyết định “mở mặt trận thứ hai” ở Syria, ngoài mục tiêu ủng hộ Chính phủ al-Assad để sau này có chỗ trên bàn đàm phán về tương lai của nước này, đảm bảo quyền lợi của Nga ở khu vực trong tương lai, thì Điện Kremlin còn nhắm tới việc tìm tiếng nói chung với Phương Tây trong vấn đề chống khủng bố IS.
Từ đó Nga có thể tìm được giải pháp cho tình trạng bị trừng phạt về kinh tế do “mặt trận thứ nhất” ở Ukraine gây ra.
Nhưng chính những lệnh trừng phạt này lại xuất phát từ những cáo buộc của Phương Tây về những hành động của Nga đối với Crimea (sáp nhập bán đảo này từ lãnh thổ của Ukraine) và những bất ổn ở Đông Ukraine, đều có những lý do từ khía cạnh “vi phạm pháp luật quốc tế.”
Vì thế nếu Nga tiếp tục cáo buộc Hoa Kỳ mạnh mẽ hơn nữa về tính hợp pháp của hành động tấn công lần này, rất có thể “chuyện cũ bị lôi ra”.
Hành động tiếp theo đối với Nga lại rất đơn giản đối với Phương Tây, chỉ cần gia hạn thêm lệnh trừng phạt là xong. Nhưng hậu quả với Nga thì lại hoàn toàn không đơn giản, di chứng sẽ để lại rất lâu dài.
Không có căn cứ sẽ cho thấy tình hình sẽ tiếp tục leo thang về quân sự đối với hai siêu cường Hoa Kỳ và Nga, nhưng với hành động này, thái độ của chính quyền Trump đã lộ rõ, là sẽ tiếp tục ủng hộ… cuộc chiến chống al-Assad.
Thậm chí xu hướng này rất có thể sẽ được duy trì cho đến khi nào chế độ ông al-Assad đổ thì thôi. Putin cũng sẽ phải tính toán đến khả năng al-Assad sẽ bị thay thế.
Còn nếu một vụ như thế này tiếp tục, chúng ta sẽ đặt câu hỏi Nga có sẵn sàng bắn hạ tên lửa Hoa Kỳ để bảo vệ đồng minh Syria, như năm 1991 Hoa Kỳ bắn hạ tên lửa Scud của Iraq trên bầu trời Tel Aviv?
Sẽ phải tìm giải pháp để gỡ ngòi nổ, chứ nếu dẫn đến tình trạng đó, thì với những khó khăn của Nga hiện nay, đó là điều không mong muốn. Putin thừa khôn ngoan và mềm dẻo để có một động thái theo hướng này.
Một góc độ khác: cuộc không kích diễn ra khi ông Tập Cận Bình đang có chuyến công du đến Hoa Kỳ.
Nếu như ông Tập đang ở nhà, sẽ dễ hơn khi tỏ một thái độ mạnh mẽ, nhưng nếu ông đang ở chính nước Mỹ, thì nhiều lắm cũng chỉ có thể nói lên một sự “quan ngại.”
Cũng có thể đây là thông điệp của ông Trump cho ông Tập về vai trò cần có của Trung Quốc ở Đông Bắc Á, khi mà Bắc Triều Tiên liên tục thử tên lửa.
Thông điệp chung của ông Trump có thể là, các siêu cường không phân biệt Mỹ, Nga hay Trung Quốc cần phải có nhãn quan và tiếng nói chung trong cuộc chiến chống lại cái ác, dù cái ác đó chỉ theo quan điểm của riêng ông Trump…
Chỉ có điều đằng sau những tham vọng và toan tính của các siêu cường, các thế lực chính trị tại Syria vẫn là một sự thật trần trụi và đau xót: chiến tranh, đổ máu và hủy diệt.
Người dân quốc gia Trung Đông này vẫn tiếp tục phải hứng chịu kiếp nạn "kép" nồi da xáo thịt, vừa là nạn nhân của các phe phái chính trị trong nước, vừa phải hứng chịu bom đạn siêu cường, chưa biết ngày nào thoát.
Thảm cảnh của người dân Syria hiện nay cũng là lời cảnh báo cho các quốc gia, dân tộc đang nằm giữa nơi cạnh tranh chiến lược địa chính trị gay gắt giữa các siêu cường toàn cầu.
Nếu quốc gia đó không tự lực tự cường và giữ vững đoàn kết dân tộc mà để xảy ra nội loạn, thì đó là cái cớ cho ngoại bang nhòm ngó, xâu xé, thậm chí xóa sổ khỏi bản đồ thế giới.
Sư tử trùng thực sư tử nhục, chúa tể rừng xanh thường không chết bởi đối thủ, mà chết bởi những con vi khuẩn, vi rút trên chính thân thể mình. Một quốc gia, một dân tộc cũng dễ đối mặt với thảm cảnh tương tự, nếu không có sức đề kháng đủ mạnh với các loại giặc nội xâm.
