Thành
kính tưởng niệm Ba tôi – Cụ Điệp Linh Nguyễn Văn Ngữ – và Thầy Nguyễn Hữu Dưỡng,
Bác Trần Tân Thông
Vệ
binh đi ngược chiều với Dưỡng, nhìn Dưỡng, cười:
-Thầy
ra đó “nàm” gì?
-Có
người em họ đến thăm.
-Thế
à! Có người vào thăm Thầy con cũng mừng. Thế nào Thầy cũng được quà bồi dưỡng.
Từ ngày Thầy vào đây, chả ai thăm nuôi, tiếp tế Thầy, con cứ sợ dại, nhỡ Thầy ốm
không ai dạy con học.
Dưỡng
chỉ cười.Có lẽ anh vệ binh sợ Dưỡng bệnh hoặc chết thì sẽ không ai dạy anh học
ký âm pháp. Tuy nghĩ như vậy, Dưỡng cũng vẫn thấy ấm lòng vì tiếng “thầy”,
“con” anh vẫn lén nói với Dưỡng vào những lúc không có cán bộ hiện diện.
Đối
với hầu hết giáo sư, chỉ những học sinhcó những điểm khác thường mới được Thầy
Cô để ý. Nhưng Dưỡng lại khác.Dưỡng thuộc tên và nhớ mặt từng đứa học trò của
Dưỡng, nhất là những học sinh đệ nhị cấp.
Dưới
mắt Dưỡng, những học sinh đệ nhị cấp vừa đủ lớn, vừa trưởng thành và mang nặng
hình ảnh của Dưỡng, Đào, Ngữ, Thông, Lộc và các bạn cùng lứa vào thời kỳ sau
khi Nhật cướp chính quyền Pháp tại Việt Nam.
Thời
kỳ đó, trước những biến động của Quê Hương, trước nạn đói thảm khốc do Nhật gây
ra cho đồng bào miền Bắc, Dưỡng, Đào, Ngữ, Lộc và Thông cùng nhiềucông, tư chức,
thương gia, thợ thuyền, học sinh tham gia công tác cứu trợ và cứu nước với tất
cả nhiệt huyết và hoài bão của những thanh niên mới lớn.
Nhận
thấy Dưỡng, Ngữ, Đào, Thông, Lộc và nhiều thanh niên khác là một tập hợp của những
người trẻ có khả năng về nhiều bộ môn văn học nghệ thuật, bác sĩ Lê Khắc Quyến
kêu gọi thành lập Hội Mỹ Thuật Nha Trang.
Dưới
sự dìu dắt của bác sĩ Lê Khắc Quyến, Hội Mỹ Thuật Nha Trang, ngoài mục đích cứu
đói miền Bắc còn chủ tâm khích động lòng yêu nước bằng cách viết và trình diễn
những vở kịch như Lửa Cách Mạng – phỏng theo Les Misérables của Victor Hugo – Hồn thiêng Sông Núi, kịch thơ Phi
Khanh Nguyễn Trãi, v.v…
Ngoài
một ban kịch có tầm vóc và các nhóm phụ trách mỗi bộ môn khác nhau như vẽ phông,
trang trí sân khấu, quảng cáo, v.v…Hội Mỹ Thuật Nha Trang còn được nguyên
“băng” của Dưỡng thành lập ban đàn giây, chứ không đủ tiêu chuẩn để thành lập một
dàn nhạc – orchestra – tối thiểu.
Ban
đàn giây gồm có:
-
Trần Tân Thông, công chức, Accordéon
Diatonique
-
Nguyễn Hữu Dưỡng, giáo sư Toán Lý Hóa, Violon
-
Hùng Lân, công chức – không phải nhạc sĩ Hùng Lân, tác giả hùng ca Việt Nam
Minh Châu, sau này –GuitarHawaiian
-
Huấn, học sinh, Acoustic Guitar
-
Trần Bá Lộc, Flute
-
Đức, tư chức, Acoustic Guitar
-
Khương và Chại, thương gia, Banjo Soprano
và Banjo Alto
-Nguyễn Văn Ngữ,
biệt hiệu Điệp Linh, giáo sư Pháp văn, có khả năng xử dụng nhiều nhạc cụ khác
nhau, được chỉ định,ngoài việc hòa âm và phân đoạn bản nhạc để nhạc công độc tấu
hay hòa tấu, còn phải đóng vai trừ bị để thay thế bất cứ nhạc công nào trong
trường hợp cần thiết.
Thời
điểm đó chưa có micro.Nhạc cụ hầu hết
là nội hóa, không thể lên đúng âm thanh biểu – diapason– cho nên Ngữ phải chép
lên một bậc âm thanh so với Accordéon; đó
cũng là lý do ban nhạc ít khi hòa tấu nhiều bè – partie son croisement– vì muốn
âm thanh của tất cả nhạc cụ đều tập trung vào bè chính để khán giả có thể nghe
được. Ngoài những nhạc khúc thời danh như Ải Chi Lăng, Dòng Sông Hát, Chùa
Hương, ban nhạc cũng hợp tấu Bến Đò Xưa, Lửa Thiêng, Đường Đi Quan Ải, Chiến Sĩ
Phương Nam của Trần Tân Thông và Con Thuyền Trên Sóng của Trần Bá Lộc cùng một
số nhạc thời trang ngoại quốc như Goodbye
Hawaii của Tony Rossy, Shina No Yoru
của Kyu Sakamoto, v.v…
Vào
một đêm, tại ngôi nhà cạnh rạp hát Cô Hai –sau này được đổi thành rạp xi nê Tân
Tiến – do bác sĩ Quyến thuê cho ban nhạc tập dượt, ban nhạc đang hòa tấu nhạc
khúc Shina No Yoru thì nghe tiếng gõ cửa. Tất cả ngưng đàn, đưa mắt nhìn nhau,
thầm lo, sợ Hiến Binh Nhật nghi cả nhóm đang hội họp chính trị, sẽ bị bắt, nhốt
tù.
Lúc
trẻ thì lo sợ, bây giờ, sau thời gian dài bị Cộng Sản Việt Nam tra tấn, tẩy
não, hạ nhục và lao động khổ sai tại trại tù Nghĩa Phú này, Dưỡng có vẻ như bất
cần đời, hỏi thẳng người bạn xưa:
-Vô
thăm tao, mày không sợ sao, Ngữ?
-Mày
với tao chỉ còn là hai mạng già chứ còn chi nữa mà sợ!
-Vợ
con mày ra sao?
-Dạo
này bà ấy yếu lắm, vì mấy năm qua phải tảo tần nuôi tao và ba thằng con ở tù ngoài
A30. Hôm nay ‘elle’cũng ra ngoài đó
thăm tụi nó.
-Thằng
Vinh Không Quân, con mày, hồi đó trong tổ chức của tao, bây giờ ra sao?
Nghe
nhắc đến Vinh – Đại Úy khu trục – tự dưng Ngữ cảm thấy đau thắt trong lòng! Ngữ
cúi xuống, đáp khẽ:
-Nó
bị bắt trước tao! Vợ chồng tao không được tin tức gì của nó cả; không biết nó sống
chết ra sao!
-Tội
nghiệp! Nó giỏi, rất gan dạ.
-Còn
vợ con mày, sao, có in tức gì không?
-Không!
Tao nghĩ có thể nhà tao đã bi tụi nó tịch thu, vì tao nghe nhiều người tù trong
này cho biết tài sản của họ bị tụi nó chiếm hết. Gia đình tao không còn ở đó
cho nên thư tao gửi về không thấy trả lời…
Dưỡng
không nói hết, hơi cúi mặt để giấu nỗi buồn. Chỉ một thoáng thôi, Dưỡng ngẫng
lên, chuyển đề tài:
-Thằng
Đào còn được đi dạy không?
-Không.
Ăn bám vợ.
-Thằng
gì cháu gọi thằng Thông bằng cậu, sau chơi Accordéontrong
ban Bình Minh của mày, ra sao?
-Nó
không học với mày cho nên mày không nhớ tên. Nó tên Phiên.Nghe nói nó “đi” rồi,
đang ở Mỹ Tho.
Dưỡng
hiểu ngay rằng Phiên đang ở Mỹ.
-Còn
mày, về được bao lâu rồi?
Ngữ
được tha nhờ tình trạng sức khỏe quá tệ, nhưng Ngữ châm biếm:
-Cũng
chẳng lâu lắc gì. Tao, nhờ học tập tốt, giác ngộ nhanh cho nên “cách mạng”
khoan hồng sớm hơn mấy thằng con của tao.
Nói
xong, Ngữ cười khẩy, tiếp:
-
Dưỡng! Mày nhớ thằng Phê, học trò cưng của mày, sau nó chơi Violon trong ban Bình Minh, đài phát
thanh Nha Trang không? Nó cũng bị tù tại A30 với tao.
-Nó
còn sống à? Tao nghe tin nó bị đi học tập.Vì biết tính nó gàn, không bao giờ chịu
khuất phục cho nên tao cứ nghĩ nó không thể sống được!
Giọng
Ngữ nhỏ lại:
-Nó
vẫn gàn, mày ạ! Nhiều lần nó bị đánh đập trước mặt tụi tao, quản giáo bắt nó quỳ,
nó nhất định không quỳ. Đánh mấy thì đánh, nó vẫn điềm tĩnh nói: “Các anh có giết tôi thì giết, nhưng tôi chỉ
quỳ một lần trong đời vào hôm mãn khóa sĩ quan Trường Bộ Binh Thủ Đức để tuyên
thệ trung thành với Tổ Quốc; ngoài ra, không bao giờ tôi quỳ trước mặt ai cả.” Sau,
ban quản giáo biết nó có tài nên tận dụng nó.
-Thằng
đó “ngon”! Ở đây tao thuộc đội hậu cần. Nhưng vào dịp Tết hay lễ, tao vẫn bị
xung công vào đội văn nghệ. Nhiều khi tao vừa đàn vừa khóc trong lòng.
-Tao
hiểu mày, Dưỡng à!Hồi ở A30, chính thằng Phê cũng khóc với tao. Phê bảo rằng
ngày trước nó đã không dùng tiếng đàn của nó để xin về Chiến Tranh Chính Trị,
tìm sự an toàn cho bản thân; thế thì tại sao bây giờ nó phải xử dụng tiếng đàn
của nó để khỏi bị cưỡng bách lao động, để khỏi bị trù dập? Nó bảo như vậy là nó
hèn! Và nó không sống được với ý nghĩ tự cho rằng mình hèn.Tao khuyên giải hết
lời nó mới nghe.Nhưng đến khi phải chơi nhạc của “mấy ảnh” (Việt Cộng), Phê tìm
cách không đàn.
-Nhiều
khi tao nghĩ chỉ có lời ca mới thể hiện ý thức chính trị chứ âm nhạc không có
biên giới. Nhưng khổ một điều là khi chơi một bản nhạc nào thì những biến động,
bối cảnh và kỷ niệm của khoảng không gian và thời gian khi bản nhạc ấy xuất hiện
lại ùn ùn trỗi dậy cùng với âm thanh của nhạc khúc ấy.
Mấy
câu vừa qua Ngữ và Dưỡng nói nhỏ hẳn đi, tên quản giáo nghe không được, vội nhắc:
-Hai
anh ngồi đầu bàn! Yêu cầu nói lớn lên.
Ngữ
nói hơi lớn:
-Đó
chính là tâm trạng của Sato vào một tối mùa Hạ, năm 1945, khi Sato say khước,
bước khệnh khạng ngang rạp hát Cô Hai và nghe bọn mình đang hòa tấu nhạc khúc
Shina No Yoru. Mày nhớ không, Dưỡng?
-Làm
sao quên được!
Thật
vậy, đã qua bao nhiêu đoạn đường đời, nhưng mỗi khi nghe hoặc đàn nhạc khúc Shina
No Yoru, Dưỡng cũng vẫn không thể quên được cảm giác lo âu lúc tiếng gõ cửa đột
ngột vang lên vào khuya hôm đó.Dưỡng nhớ rất rõ, lúc ấy, dường như chỉ có Thông
hơi bình tĩnh. Thông, vẫn mang Accodéon
trước ngực, vừa bước ra mở cửa vừa trấn an các bạn: “Mình chơi nhạc chứ mình có hội họp gì đâu mà sợ.”
Cửa
mở.Một sĩ quan Nhật lảo đảo bước vào.Mặt đỏ gấc, mắt lờ đờ, anh lễ phép chào mọi
người.Mọi người chào lại. Anh líu lo một tràng tiếng Nhật rồi vỗ vỗ vào ngực: “Sato. Sato.” Đào bước đến, thân mật vỗ
vai anh, hỏi bằng tiếng Anh: “Sato. Đó có
phải là tên của anh không?Anh nói tiếng Anh được không?” Sato mừng rỡ: “Vâng. Vâng.Tôi có thể nói tiếng Anh.”
Sato và Đào bắt tay nhau, rồi Sato bắt tay từng người và nói: “Tình cờ đi ngang đây, nghe ban nhạc hòa tấu
bản Shina No Yoru, tôi nhớ nhà và nhớ người yêu quay quắt, chỉ xin phép vào để
nghe. Xin các anh cứ tiếp tục.Đừng ngưng.”Sau khi Đào dịch lại, cả nhóm có
thiện cảm với Sato ngay. Đào quay lại, nói với Sato: : “Anh ngồi đi. Chúng tôi sẽ chơi lại từ đầu.”Vừa ngồi vào ghế,
Sato vội nhổm lên, xòe bàn tay mặt về hướng ban nhạc: “Please”.
Sato
chăm chú nhìn vào bàn tay trái của Dưỡng và Đào vào những lúc cả hai lướt đầu
ngón tay áp út trên giây đàn để đến những notes
cao, hoặc khi cả hai lắc nhẹ ngón tay trên giây đàn để tạo ra tiếng ngân. Rồi mắt
Sato dừng lại nơi archet(cây kéo vĩ cầm). Nhìn hai archets theo bàn tay phải của Dưỡng và
Đào lên xuống nhịp nhàng, đều đặn, Sato tưởng như có thể thấy lại được bóng
dáng người yêu – Hanano – lúc chàng và Hanano cùng theo học Violon tại nhạc viện Tokyo.
Những
buổi chiều yên ắng sau giờ học, Hanano và Sato thường cùng nhau tập đàn nơi căn
phòng dành riêng cho sinh viên thực tập. Những lúc ấy, archets của Sato và Hanano cũng lên xuống nhịp nhàng và đều đặn;
nhưng tim của Sato và Hanano lại đập những nhịp không đều. Cứ mỗi khi thấy dáng
người Hanano nghiêng theo đà kéo của archet
và đôi mắt đen của Hanano khép hờ, Sato chỉ muốn ngưng đàn, được tan biến vào
đáy mắt sầu mộng ấy. Và Hanano, cứ mỗi lần he hé mắt, bắt gặp ánh nhìn say đắm
của Sato, nàng cũng chỉ muốn ngưng đàn, được nép đầu vào bờ ngực mênh mông của
chàng.
Nhớ
đến đây, Sato mủi lòng quá, chỉ muốn được khóc cho thỏa thuê; nhưng bản nhạc vừa
dứt, Sato trở về thực tại. Nhìn khuôn mặt buồn thảm của Sato, Đào an ủi: “Chúng tôi rất tiếc đã gợi trong anh nỗi nhớ
nhà. Nhưng ít ra, anh xa nhà vì anh đang thi hành nhiệm vụ của một thanh niên;
còn chúng tôi chưa làm được gì cho Quê Hương của chúng tôi cả”.Sato khẳng định:
“Các anh chưa làm được chỉ vì các anh
chưa có cơ hội, chưa có điều kiện. Tin tôi đi.Các anh chỉ như loài hổ ẩn mình
vào mùa Đông”.
Câu
nói của Sato như một lời tiên tri.Vì, chỉ một thời gian ngắn sau, mật thám truy
lùng và bắt nhiều hội viên của Hội Mỹ Thuật.Họ cho rằng Hội Mỹ Thuật chỉ là bề
nổi, bên trong, hội viên ngầm hoạt động chính trị.
Dưỡng,
Ngữ và Lộc sợ bị mật thám bắt, phải thoát ly ra “vùng giải phóng”.Thông ở lại “vùng
tạm chiếm” để nhận công tác nội thành.Đào yên phận, tiếp nối nghề giáo.
Một
hôm, Phong đang ôm Accordéon, rún rảy
theo điệu Valse Musette của bài Xuân
Và Tuổi Trẻ của La Hối,vừa đến đoạn hành khúc hòa điệu – marche harmonique –
Thông vừa hơi nghiêng xuống bàn tay mặt để năm ngón tay của bàn tay mặt “chạy”
thoăn thoắt trong chuỗi âm thanh vui tươi, rộn ràng thì mật thám ập vào, bắt, dẫn
đi.
Dù
bị tra tấn rất dã man, Thông vẫn cứ câm lặng chứ không tiết lộ bất cứ điều gì.
Sau
thời gian dài chẳng khai thác được gì, mật thám đuổi Thông ra “vùng giải phóng”
Tại
Liên Khu V, nhóm thanh niên trí thức thoát ly từ miền Nam không được bao nhiêu
người; do đó, Thông gặp lại các bạn trong Hội Mỹ Thuật rất dễ dàng.
Vì
bị tra tấn nặng nề, sức khỏe của Thông suy sụp một cách đáng sợ! Cứ mỗi lần thấy
Thông ôm ngực trong từng cơn ho rũ rượi, các bạn đưa mắt nhìn nhau, thầm lo.
Thông thều thào: “Tao nghĩ tao ho lao. Thằng
nào sợ bị lây thì tránh đi.” Lộc xẳng giọng: “Mày im, để tụi tao lo cho mày, được không!” Thông liếc nhanh các bạn
rồi cười ngạo mạn: “Tao bị Tây tra tấn
nên thân tàn ma dại; còn tụi bay sống ở ‘vùng giải phóng’ cái khỉ gìmà đứa nào
cũng khoe bộ xương cách trí ra vậy?” Như sợ ai nghe được, Dưỡng đưa tayra dấu:
“Rồi mày sẽ biết. Bây giờ mày im mồm để
thằng Ngữ chạy về nhà lấy thuốc cho mày. Từ sáng sớm, vợ nó đi Tuy Hòa mua, bây
giờ có lẽ ‘elle’ về rồi”. Thông vùng ngồi thẳng lên: “Tụi mày thiệt…hết xài! Vợ con thằng Ngữ ở gần đây mà bữa giờ không cho
tao hay, tao ghé thăm”. Vì ngại Thông sẽ lây bệnh lao cho vợ con của Ngữ, Lộc
muốn cản; nhưng Ngữ tươi cười, đỡ Thông dậy: “Đi! Vợ tao cũng muốn gặp mày để hỏi thăm tin tức gia đình.”
Dọc
bờ mương dẫn thủy, bốn thanh niên bước nhanh dưới cơn nắng Hạ. Thông phóng tầm
mắt ra xa.Cánh đồng nứt nẻ, không một bóng người. Đi được một đoạn khá xa, thấy
ngôi làng nhỏ ven đường chỉ còn lại vết tích của sự phá hoại toàn diện, Thông
nhíu mày: “Tại sao lại quạnh vắng đến rợn
người như thế này, tụi bay?” Dưỡng đáp: “Ban
ngày đồng bào khống dám ra dồng, vì sợ máy bay oanh tạc. Con nít phải trốn dưới
lùm cây mà học chứ không có trường. Chợ phải chờ phiên và chỉ được nhóm ban
đêm. Mọi sinh hoạt thường nhật đều phải ngụy trang hay giấu dưới những tàng cây”.
Thông quay về hướng ngôi làng nhỏ:“Tại
sao ngôi làng tan hoang vậy?” Ngữ vỗ vai Thông, cười: “Đúng là dân ở Thành ra, chẳng biết gì hết trọi! Đó là chính sách ‘tiêu
thổ kháng chiến’ và ‘bần cùng hóa nhân dân’ biết chưa?”Thông bộc lộ sự tức
giận tột cùng: “Đây là ‘vùng giải phóng’.
Tụi bay đi làm cách mạng. Cách mạng và giải phóng cái gì mà ruộng khô, nhà trống
và mỗi bữa ăn tao thấy mỗi đứa chỉ có một chén cơm, hết ba phần tư là khoai mì
trong đó, hả?”Dưỡng dàu dàu nét mặt: “Tụi
tao nhận ra được điều đó từ lâu rồi, nhưng không biết phải làm sao, hó hé ra là
chết!”Thông dừng bước, nhìn vào mắt
từng người bạn rồi chậm rãi hỏi: “Thật
lòng tụi bay muốn gì?” Ngữ đáp: “Tao
muốn trở về để mấy đứa con của tao được đi học”. Thông quay sang Dưỡng và Lộc:
“Còn hai đứa mày?” Lộc lắc đầu, ngán
ngẩm: “Tao chỉ là tác giả bản Con Thuyền
Trên Sóng thôi mà cũng bị kiểm soát lên, kiểm soát xuống, tinh thần lúc nào
cũng căng thẳng, chịu không nổi!” Dưỡng tiếp lời Lộc: “Từ ngày thoát ly đến nay, tao chưa thấy được điều gì đúng như lời họ hứa
hẹn khi họ chiêu dụ mình. Tao bất mãn vô cùng!”Mắt Thông sáng lên: “Tụi bay biết có từng đợt hồi cư không?”
Cả ba người nhìn nhau, không hiểu Thông nói gì! Thông tiếp: “Khi tụi Tây thả tao tại đỉnh đèo Cả và bảo
‘hãy đi theo lý tưởng của mày đi!’ tao vừa mừng vừa run. Mừng vì tao sắp được tự
do; run vì ngại tụi Tây giả vờ thả rồi bắn đằng sau lưng! Khi nhắm đã xa tầm đạn
của Tây, tao cắm đầu chạy.Gần đến chân đèo tao chạy chậm lại. Luồng không khí
mát rượi của cỏ cây làm cho niềm kiêu hảnh trong tao lớn dần, lớn dần, đầy ắp
trong tim. Tao nghĩ, tụi mày và tao cũng làm được chút gì cho Quê Hương. Nhưng
càng xuống gần chân đèo tao càng ngỡ ngàng và niềm kiêu hãnh trong tao chợt tan
nhanh trước vùng đất hoang sơ, điêu tàn như vùng đất chết!”
Thông
ngưng nói, ôm ngực ho, khạc bãi đờm đặc quánh rồi tiếp: “Tao mệt quá! Tụi bay kiếm chỗ nào có bóng mát nghỉ một chút.” Cả bốn
thanh niên ngồi dưới bóng cây đa bên đường. Dưỡng trở lại đề tài lúc nãy: “Thông! Căn cứ vào đâu mày biết có những đợt
hồi cư? Rồi khi trở về Thành, tụi mật thám có để mình yên hay không?”Vuốt
ngực như muốn nén cơn ho, Thông vừa thở mạnh vừa đáp, giọng khàn hẳn đi: “Thứ nhất, khi chưa bị bắt, tao biết có nhiều
người trở về. Mật thám Tây sẽ không làm chi hết nếu người đó chí thú làm ăn,
không hoạt động chính trị.Thứ hai, khi tao xuống đến chân đèo Cả, tao gặp từng
đoàn người, nhiều nhất là đàn bà, trẻ con và người già, đi ngược lên đỉnh đèo,
về hướng Nam.Nhiều người lấy bạc tín phiếu cho tao. Lúc đó tao mới tự hỏi: Nếu
kháng chiến và cách mạng là để thay những điều xấu bằng những điều tốt thì tại
sao từng đoàn đồng bào lại bỏ vùng kháng chiến để trở về Thành?”
Chưa
ai kịp trả lời, bỗng cả bốn người đều nghe một tổng hợp âm thanh non nớt nhưng
cao và trong vắt: “Đồng bào ơi! Cùng Bình
Trị Thiên, đứng lên! Đứng lên ta nguyền giết loại lang sói. Quân thù chung, giết,
giết hết! Loài tham tàn lũ khát máu…”(1)
Thông dáo dác nhìn quanh. Lộc bảo: “Trẻ
con tập hát chứ có gì lạ đâu, mày!” Thông nhíu mày: “Họ tập cho trẻ con căm thù sớm như vậy sao?” Dưỡng chán nản: “Con nít ở đây không có tuổi thơ. Ban ngày
chúng hát những bài sắt máu; ban đêm rình xem gia đình nói gì, làm gì, ăn gì để
hôm sau báo cáo cán bộ.” Ngữ thở dài: “Nhạc
ngoài này chỉ có giết, máu và khoai sắn thôi. Hồi mới ra tao chưa biết, ôm
mandolin đàn bản Dứt Đường Tơ, tối đó bị kiểm thảo tư tưởng liền!” Thông lắc
đầu, cảm thấy bất an, đưa tay quẹt mồ hôi trán. Khi bị Tây nhốt tù Thông cứ mơ
về “vùng giải phóng” để được sống và sáng tác một cách tự do. Nhưng hơn tuần
nay sống trong “vùng giải phóng”, Thông chỉ thấy và nghe những điều nghịch lý!
Giữa
khi tinh thần Thông chùng thấp, tiếng hát của nhóm trẻ con lại vang lên một bài
khác: “Bao chiến sĩ từ phương Nam lên đường
đi. Vang hát câu thề xông phá chốn chiến trường…” Giật mình, nhưng Thông cứ
ngỡ như những lần trong tù, nghe tiếng non sông vọng về! Dưỡng reo lên: “Thông! Nghe kìa.Bài Chiến Sĩ Phương Nam của
mày.”Lúc này Thông mới nhận thức được thực tại: “Tụi bay cũng nghe nữa, phải không? Hướng nào vậy?”Cả bốn người
cùng lắng nghe. Chỉ một thoáng thôi, Lộc chỉ tay về phía xa: “Đám trẻ con trong vườn dừa kìa.” Thông
vùng chạy về vườn dừa. Các bạn cùng chạy theo. Tất cả vừa chạy vừa bắt vào hát
đoạn điệp khúc: “Phương Nam ơi! Nước con
đang chờ. Phương Nam ơi! Khói lên mịt mùng.Ly hương người chiến sĩ nhiều lần giết
xâm lăng…”
Khi
còn cách vườn dừa một đoạn ngắn, bất ngờ Thông quỵ xuống ôm ngực. Dưỡng nhào đến:
“Thông!” Thông vẫn co quắp người.Ngữ
và Lộc phụ với Dưỡng đỡ Thông tựa vào bệ đá bên đường.Mặt và môi Thông tái nhợt,
hơi thở đứt đoạn. Dưỡng nói: “Tìm y tá,
mau đi!” Ngữ nhổm người, sắp chạy vào làng tìm y tá, nhưng Thông khua tay,
thều thào: “Thôi, khỏi, Ngữ!” Nói
xong Thông ôm ngực ho mạnh, một búng máu văng ra, vấy lên đôi dép cũ làm bằng vỏ
bánh xe, Dưỡng đang mang. Ba người bạn cùng cầm tay Thông, lặng lẽ nhìn nhau,
ái ngại, trong khi tiếng hát trẻ con vẫn vang xa sáng tác của Thông: “…Người chiến sĩ hẹn ngày về, về phương Nam.
Với chiến bào đầy vinh quang khoát chiến y…” Tiếng hát vẫn vút cao trong nắng
ấm, nhưng tâm hồn của Ngữ, Dưỡng và Lộc lại chùng xuống đến độ thấp nhất! Và rồi,
cả ba người đều gục xuống, vì tay của Thông không còn ấm nữa! Không hẹn, nhưng
cả ba thanh niên đều nghĩ đến câu nói của Sato năm nào: “Tôi không biết tôi đã làm được gì cho Quê Hương…nhưng điều tôi thấy rõ
là Quê Hương tôi đổ nát, tàn rụi, tuổi trẻ của tôi bị phí phạm, tài năng của
tôi bị tiêu diệt, gia đình tôi ly tán!”
Hơn
ba mươi năm rồi, nhưng cái chết của Thông và cuộc sống đày đọa của người dân
thuộc “vùng giải phóng” lúc nào cũng ám ảnh Dưỡng. Vì vậy, sau khi miền Nam bị
“giải phóng”, Dưỡng thành lập tổ chức phục quốc, hợp với tổ chức do người học
trò cũ – cựu Hải-Quân Thiếu Tá Đặng Hữu Thân – của Dưỡng khởi xướng. Tổ chức bị
lộ. Dưỡng và Đặng Hữu Thân bị bắt. Dưỡng bị giam tại Nghĩa Phú.Thân bị nhốt tại
A30.Cựu Hải Quân Thiếu Tá Đặng Hữu Thân vượt ngục và bị bắt lại.Việt Cộng xử bắn
Ông tại A30!(2)
Thấy
Dưỡng trầm mặc khá lâu, Ngữ gọi “Dưỡng!”Dưỡng
nhìn Ngữ, chờ đợi. Ngữ hỏi rất khẽ:
-Cho đến giờ phút
này, mày nghĩ như thế nào về việc làm của mày?
Dưỡng
cũng đáp lại chỉ vừa đủ Ngữ nghe:
-Đó
là việc tao phải làm. Tuy nhiên, nếu việc làm của tao chỉ để tái tạo cái đã mất
năm 1975 thì tao không làm!
Dưỡng
vừa dứt câu, quản giáo nạt:
-Hai
anh ngồi đầu bàn! Tôi cảnh cáo lần thứ hai.
Ngữ
đẩy giỏ thức ăn về phía Dưỡng, nói thật rõ:
-Dưỡng!
Tao đem cho mày vài thứ cần dùng, mày đem vào đi.
Dưỡng
không nhìn giỏ thức ăn mà lại nhìn Ngữ:
-Ngữ!
Mày có thể giúp tao một điều, được không?
-Tao
sẽ hết lòng. Mày cần gì?
-Mày
có tiền, cho tao bốn trăm.
Ngữ
hiểu Dưỡng hỏi bốn trăm là bốn trăm tiền Việt Cộng chứ không phải bốn trăm
đô-la. Nhưng đối với gia đình Ngữ, số tiến ấy quả thật rất lớn!Thấy Ngữ phân
vân, khó nghĩ, Dưỡng buồn xo:
-Tao
hiểu. Thôi, mày đừng bận tâm!
-Nhưng
mày cần mua cái gì, nói tao nghe, được không?
-Tao
muốn mua một Violon nội hóa. Tao nhờ
anh quản giáo trong đội văn nghệ hỏi giùm, giá khoảng bốn trăm.
-Mày
biết tình trạng sức khỏe của mày hiện tại ra sao hay không? Tại sao thức ăn mày
không xin, thuốc trị bệnh mày không hỏi, mà lại xin cây đàn?
-Tao
biết, tình trạng sức khỏe của tao chẳng khác chi tình trạng của thằng Thông hồi
đó; nhưng tao đã quen kham khổ, tao không cần những thứ mày vừa kể.
-Thôi
được! Tao sẽ cố vận động với tất cả người
quen và học trò cũ của mày.
Chợt
nhớ ra, Ngữ tiếp:
-Tao
sẽ ghé nhà chị thằng Thông, hỏi địa chỉ thằng Phiên, rồi gửi thư, xin nó, cho
mày.
Câu
hứa hẹn của Ngữ, suốt mấy tháng qua, lúc nào cũng văng vẳng trong lòng Dưỡng. Vừa
cầm mái chèo khuấy nhẹ thùng canh rau Dưỡng vừa tưởng tượng đến ngày được nâng
niu cây đàn của chính mình – chứ không phải cây đàn mượn – vào những dịp Dưỡng
bị nhà tù “xung công” vào đội văn nghệ.
Trong
niềm vui nhờ sự tưởng tượng, hồn Dưỡng lui về khoảng thời gian sinh hoạt với Ngữ,
Đào, Lộc và các bạn trong Hội Mỹ Thuật và những buổi tối tập đàn với các bạn.
Có những đêm mưa tầm tã, Dưỡng phải chịu ướt, lấy áo mưa bọc hộp đựng Violon, đi bộ đến rạp hát Cô Hai để hòa
đàn cùng các bạn.Nhiều đêm, khuya lắm, Sato vẫn trong cơn say ngầy ngật, đến
nghe và xin được điều khiển ban nhạc.
Vì
chưa biết được tài năng của Sato, Đào tròn mắt, không biết Sato nói hay “rượu
nói”.Đào cứ tìm cách khất.Lần nào Sato cũng gật đầu, nhẫn nhịn, ngồi nghe.
Nhưng một hôm Sato khẩn khoảng: “Không.
Tôi điều khiển được mà.Xin cho tôi một lần thôi.Làm ơn!”
Nghe
Đào dịch lại, tất cả đưa mắt nhìn nhau, nghi ngờ. Thông nhún vai, buông nhẹ một
câu tiếng Pháp: “Biết đâu mình ‘đụng’ phải
tay gộc đó.” Đào nói với Sato: “Vâng.
Anh sẽ là nhạc trưởng và chúng tôi sẽ hợp tấu lại bài Shina No Yoru”.
Sato
im lặng, ra dấu cho toàn ban ngồi theo hình cánh cung. Accordéon, Flut vàGuitar Hawian ngồi giữa.Hai Violons đứng phía sau.Bên phải của ViolonslàAcoustic Guitar; bên
trái là Banjo Soprano và Banjo Alto.
Thấy
cách Sato sắp xếp, cả nhóm biết đã gặp phải một vị nhạc trưởng – orchestra
conductor – hạng “cừ”, đều đưa mắt nhìn nhau, thầm phục.
Sato
đứng thẳng, hướng mắt về phía Lộc, bàn tay phải đưa ra phía trước một cách dịu
dàng, tức thì, tiếng sáo của Lộc trổi lên. Trong khi tiếng sáo của Lộc vút lên
một đoạn tự do – ad libitum – Sato đảo mắt về phía các nhạc công khác rồi thu
hai tay về phía trước ngực cùng thời gian khi tiếng sáo vừa dứt. Hai bàn tay
Sato từ từ cất lên rồi gặc mạnh xuống, cùng lúc,toàn ban nhạcbắt vào đúng ngay
thì mạnh – temps fort.
Sato
vẫn đứng thẳng, dáng uy nghi. Nhưng nếu đôi tay của Sato không cử động để điều
khiển ban nhạc, có lẽ tất cả nhạc công đều nghĩ rằng Sato đã xuất hồn, đã hòa
nhập vào dòngnhạcchập chùng để trở về thành phố rực rỡ ánh đèn; nơi người Cha
già của Sato thường miệt mài với cây đàn Violoncelle
trong ban đại hòa tấu thuộc nhạc viện Tokyo.
Bỗng
Sato choàng tỉnh vì bản nhạc đang đến đoạn điệp khúc. Sato, tay trái vẫn giữ nhịp,
tay phải hất nhẹ về phía Hùng Lân, Đào và Dưỡng. Tiếng Guitar Hawian của Hùng Lân nghẹn ngào trong khi tiếng Violon của Đào và Dưỡng vút lên một bát
trình – octave – và Thông chỉ đệm những nút trầm – bass – bên trái của Accordéon. Các nhạc cụ khác im lặng.Sau
đó, Sato ra hiệu cho hai Banjos và Accordéon cùng hòa vào một đoạn nhạc dòn
dã.
Trước
khi ban nhạc vào đoạn kết của bản nhạc, bất ngờ còi báo động vang lên,(3)
tất cả nhạc công hơi hoảng hốt, muốn ngưng đàn để nhảy xuống hầm; nhưng thấy
Sato vẫn đứng thẳng, điềm nhiên, mọi người không muốn bị mang tiếng “hèn”, đành
phải ngồi yên, đàn tiếp. Sato dang rộng đôi tay, vung nhẹ lên, ra hiệu cho ban
nhạc hợp tấu – Tutti – để chấm dứt.
Tất
cả nhạc công ùa đến bắt tay Sato. Qua giây phút xúc động, Sato thoáng nhìn Violon của Dưỡng rồi xoay sang Đào: “Các anh có thể cho tôi mượn Violon trong chốc
lát không?”
Chẳng
cần dịch lại, cũng chẳng cần hỏi ai, Đào lấy Violon trao cho Sato: “Đây,
đây, đàn đi”. Sato ấp úng: “Tôi muốn
được một mình với cây đàn.”
Đào
ra dấu cho các bạn ra phòng sau, đóng cửa lại.Chưa kịp bàn tán về tài nghệ của
Sato, cả nhóm đều nhíu mày vì tiếng Violoncủa
Sato nỉ non một tình khúc lạ. Có đoạn Sato không dùng archet mà lại dùng ngón tay “búng” giây đàn, khiến âm thanh nghe tức
tưởi, nghẹn ngào! Cả nhóm tranh nhau dán mắt vào khe cửa, nhìn ra. Khuôn mặt và
ánh mắt của Sato trông buồn thảm vô cùng! Sato kéo archet một cách nhẹ nhàng, tạo nên chuỗi âm thanh triền miên, sướt
mướt.
Trong
khi nhóm thanh niên cùng lứa, nhưng không cùng ngôn ngữ với Sato, đang bị tiếng
đàn của Sato mê hoặc thì chính Sato cũng cảm thấy lòng chàng nát tan; vì tiếng
đàn này, tình khúc này đang làm sống lại tâm trạng hãi hùng, đớn đau, quá sức
chịu đựng của một tâm hồn ướt lệ!
Tâm
trạng hãi hùng, đớn đau đến với Sato vào ngày 06 tháng 08 năm 1945! Sato nhớ rất
rõ, hôm đó, sau khi mãn phiên trực, không hiểu tại sao Sato cảm thấy bồn chồn,
thương nhớ Hanano một cách lạ lùng!Để xoa dịu lòng mình, Sato lấy Violon mà Hanano đã tặng chàng ra săm
soi.Ngẫu hứng, Sato đàn tình khúc Shina No Yoru.
Giữa
khi Sato đang lắng hồn vào tiếng đàn thì tiếng đập cửa thúc bách vang lên cùng
với tiếng gọi tên chàng. Sato ngưng đàn, bực mình quát: “Cái gì?” Ngoài cửa, tiếng nói lớn: “Mỹ thả bom nguyên tử xuống Hiroshima!”Sato điếng người, vất đàn, chạy
ra cửa. Lúc này Sato mới thấy cả đơn vị của chàng đang nhốn nháo, đổ dồn về
phòng trực để nghe radio. Saukhi nghe
radio xác định, Sato – cũng như tất cả
người Nhật trên toàn thế giới – sững người, chết lặng!
Trong
nỗi đau chung của Quê Hương và dân tộc, Sato còn có niềm lo sợ riêng: Hanano và
gia đình nàng! Nhưng lá thư sau cùng Hanano cho Sato biết nàng vẫn còn làm việc
với thân phụ của chàng tại nhạc viện Tokyo. Chính lá thư này làm cho những lo
âu, xáo trộn trong lòng Sato tạm lắng xuống.
Sato
trở về phòng, với dụng ý sẽ tìm cách nào nhanh nhất để liên lạc về gia đình và
tìm hiểu tình trạng của Hanano. Lúc mở cửa bước vào, Sato mới bàng hoàng nhận
ra chiếc Violon đã bị chàng, trong
lúc hốt hoảng vội vàng, đánh rơi xuống nền gạch! Sato nghẹn ngào nâng cây đàn vỡ
lên. Sau đó, dù vá víu, ràng buộc bằng mọi thủ thuật, chiếc Violon ấy cũng không thể nào phát ra chuỗi
âm thanh bình thường. Sato đâm ra lo âu, tự hỏi, điều này có liên hệ gì đến vận
mệnh của Hanano không?
Như
để giải đáp thắc mắc của Sato, một điện tín khẩn từ Cha của chàng gửi đến: “Trước thảm họa ở Hiroshima ba ngày,
Hanano xin về Hiroshima thăm người em vừa xuất viện. Dù chính phủ ra lệnh cấm
không cho aira vào Hirosima, Ba cũng đã tìm cách đến được Hiroshima để tìm
Hanano của con. Sato! Hirosoma không còn nữa! Có còn chăng là những đống gạch vụn
vỡ bên những cuộn khói âm ỉ giữa sự đổ nát, điêu tàn…” Không đủ can đảm đọc
hết tờ điện tín, Sato gục đầu lên cây đàn vỡ, gào to: “Hanano!”
Bây
giờ, đàn xong nhạc khúc Shina No Yoru, Sato khép mắt lại, cảm nhận được hai
hàng nước mắt đang lặng lẽ lăn dài!
Nhìn
hai dòng lệ của Saro long lánh dưới ánh đèn, cả nhóm thanh niên cũng mủi lòng,
cảm thấy cay cay ở mắt…
Dòng
hoài niệm của Dưỡng vừa đến đây, Dưỡng bỗng giật mình vì tiếng quát của anh quản
giáo:
-Này,
anh kia! Đầu óc anh để ở đâu, thùng canh “xôi xùng xục”, “chào” ra thế kia mà cứ
quậy hoài “nà” sao, hả?
****
Đọc
qua bản tự kiểm của Ngữ, Chất cười khẩy:
-Anh
đã đi cải tạo một thời gian dài, thế mà anh vẫn chưa “thấu chiệt” đường “nối” của
đảng và nhà nước. Anh phải thành thật khai báo thì đảng và nhà nước mới cứu xét
và khoan hồng cho anh được.
-Báo
cáo cán bộ, những điều tôi viết ra đều là sự thật.
-Ha…ha…gia
đình anh bo bo cũng không đủ ăn ngày hai bữa; thế mà anh bảo anh chỉ đi xin tiền
để mua cây đàn, ai nghe được không?
Ngữ
ngại, nếu Ngữ khai thật Ngữ vận động xin tiền mua cây đàn cho Dưỡng thì sẽ bị
Chất quy tội là đã liên hệ với tên “phản động hạng nặng Nguyễn Hữu Dưỡng”; vì vậy
Ngữ chỉ khai mua cây đàn. Cũng may, hầu như ai trong khu phố này cũng biết Ngữ
xử dụng được nhiều loại nhạc cụ khác nhau, cho nên Chất không tra gạn Ngữ mua
đàn cho ai.
-Thưa
cán bộ…
-Tôi
không có thì giờ “chanh nuận mí” anh. Tôi chỉ cần anh khai rõ tên, họ, địa chỉ
những người anh đã “niên” hệ trong mấy tháng qua.
-Họ
chỉ là học trò cũ của tôi; lâu lắm tôi mới gặp lại cho nên tôi không nhớ họ và
địa chỉ.
-Anh
đừng ngụy biện. Học “chò” của anh “nà” “nũ” tay “xai” cho đế quốc Mỹ. Bây giờ
anh muốn che chở cho chúng nó, phải không?
-Tôi
không có ý định đó.
-Anh
không có ý định đó thì anh đơn cử cho tôi vài nhân vật mà anh thường “niên” hệ.
-Tôi
chỉ tình cờ gặp lại họ một hai lần, làm sao tôi biết rõ về họ được!
-Anh
ngoan cố, khó “nàm” việc. Tôi hỏi anh, anh đến nhà tên Phiên mấy “nần”? Mỗi “nần”
như thế anh nhận được công tác gì do tên Phiên từ nước ngoài chỉ thị?
Ngữ
giật mình! Vì cố tình giữ kín chuyện giúp Dưỡng cây mua đàn, mỗi lần đến nhà ai
Ngữ thường đạp xe đi một mình. Ngay như với vợ, Ngữ cũng chưa bao giờ thố lộ;
vì Ngữ sợ vợ chàng ngại chàng liên lạc với Dưỡng rồi ngăn cản, không cho chàng
giúp Dưỡng. Vậy thì tại sao Chất biết được? Ai theo dõi Ngữ? Bất chợt Ngữ lạnh
toát người. Có lý nào! Trời ơi! Cường, đứa cháu nội mà thỉnh thoảng Ngữ “đèo”
nó theo cho có bạn! Lẽ nào và làm thế nào Cường hiểu Ngữ nói gì để báo cáo?
Ngữ
nhớ đến đó, nhưng Ngữ lại quên rằng cách nay không lâu, Cường đem giấy khen “cháu
ngoan bác Hồ” về khoe với Ngữ. Ngữ nổi giận, nạt nộ, la mắng, bảo Cường đem tấm
giấy đó đi đâu thì đem cho “khuất mặt ông Nội”! Cường không hiểu nhuyên do, chỉ
tủi thân, khóc và hôm sau Cường mách lại cô giáo. Cô giáo dặn Cường để ý mọi
hành động, ngôn từ của Ngữ để mách lại cô nghe. Và cô giáo là vợ của Chất! Chất
gằn từng tiếng:
-Đấy,
chúng tôi có tài “niệu”, bằng chứng cả rồi, anh chạy chối đằng nào?
Saukhi
hứa với Dưỡng, Ngữ đến nhà Mẹ của Phiên để xin địa chỉ của Phiên.Mấy lần đầu Ngữ
không gặp được Bà, chị em của Phiên không dám cho.Sau nhiều lần trở lại, Ngữmới
gặp được Bà.Bà dặn Ngữ viết thư qua một địa chỉ ở Canada, nhờ người này chuyển
sang Mỹ cho Phiên; như vậy công an mới không để ý. Sự thật là như vậy, nhưng Ngữ
sợ, nói trại đi:
-Thưa
anh, Phiên là cháu gọi Thông – bạn “nối khố” với tôi – bằng cậu. Thông đã theo
kháng chiến và chết tại liên khu V. Tôi chỉ đến thăm chị của Thông thôi.
-Anh
đừng đem chuyện kháng chiến kháng chiếc ra “nòe” tôi. Anh đã “niên” hệ với một
tên C.I.A hạng gộc.Anh phải ghi điều đó vào bản tự kiểm.
-Thưa
anh, Phiên chỉ là một sĩ quan Hải Quân. Phiên không làm cho C.I.A.
-Anh
dốt chứ tôi không dốt. Đi Hải Quân, nắm phòng nhì mà anh bảo không “nàm” cho
C.I.A. thì “nàm” cái gì?
Trước
lối lý luận như vậy, Ngữ nghẹn ngang! Chất đứng lên, nét mặt hầm hầm:
-Anh
viết “nại” bản tự kiểm. Tôi “xẽ chở nại”.
Cắn bút, cố tìm một lý do nào hợp
lý nhất để viết, Ngữ bỗng mỉm cười; vì chính Ngữ, đôi khi, Ngữ cũng không tin
được giữa “thời bao cấp” này lại có một tên tù vừa được tha lại đi xin tiền mua
cây đàn cho một tên còn trong nhà tù!Tìm không được lý do và cũng uất lòng vì
tình cảnh của Dưỡng và thương nhớ Vinh, Ngữ ngồi thừ, chẳng suy nghĩ được!
Bỗng Ngữ giật mình, chợt nhớ lại những
kỷ niệm đắng cay khi còn ở “vùng giải phóng”.Vừa khi đó Chất trở lại:
-Thế nào, anh nhận tội chứ?
-Kinh nghiệm thời gian theo Kháng
Chiến chống Tây cho tôi biết rằng: Khi người Cộng Sản các anh đã quyết đoán,đã
áp đặt, đã kết tội thì chỉ có…
Ngữ không dám nói hết ý của Ngữ.
Tên quản giáo lại không hiểu được ý nghĩa thâm thúy của Ngữ, đáp:
-Biết thế “nà” giác ngộ phần nào rồi
đấy.
Bị còng để chờ xe đưa vào trại tù,
nhìn vùng kinh tế mới Xuân Hưng, nơi vợ con của Ngữ đã bị đuổi về đây – sau khi
Ngữ và ba đứa con trai bị tù – để “đảng” và “nhà nước” tịch thu nhà cửa tài sản,
Ngữ khóc thầm vì thương nhớ Vinh! Ngữ thở dài, nhìn lên bầu trời nhiều mây và
tưởng như thấy được bóng dáng Vinh trong bộ đồ bay màu cà-rốt, mũ “cao-lô” và cặp
kính đen, chờn vờn cuối trời xa. Và, Ngữ nghe tổng hợp âm thanh xưa, khi ban
Bình Minh hợp ca,vọng về trong tâm thức của Ngữ: “…Bao tiếng thét oai hùng
đoàn xung phong tiến về dành Quê Hương. Đất Khánh Hòa nghìn năm niềm thương yêu
giờ đây vang tiếng than! Người lìa Quê Hương sông núi, đọa đày thân sống xa
xôi. Quê Hương ơi! Giờ đây biết chăng Mẹ hiền thổn thức? Quê Hương ơi! Giờ đây
thấu chăng tiếng khóc đàn con!...”(4)
ĐIỆP
MỸ LINH
1.-Bình Trị Thiên Khỏi Lửa của Nguyễn Văn Thương2.-Hải Quân VNCH Ra Khơi,
1975 của Điệp Mỹ Linh3.-Mỗi khi phát hiện phi cơ Mỹ sắp đến dội bom, công ty điện
lực thường hụ còi báo động để mọi người chạy xuống hầm.4.-Khánh Hòa Niềm Thương
của Điệp Linh Nguyễn Văn Ngữ.
