Kim Dung, tiểu thuyết gia kiếm hiệp rất quen thuộc với nhiều thế hệ độc giả và khán thính giả Việt Nam cũng như cộng đồng Hoa ngữ trên toàn thế giới, vừa qua đời ở Hong Kong, thọ 94 tuổi, sau một thời gian dài lâm bệnh.
Tin Kim Dung từ trần đã gây xúc động trên cộng đồng mạng xã hội Việt Nam, nhiều người đã bày tỏ sự thương tiếc và ngưỡng mộ ông.
Võ hiệp kỳ tình
Minh Báo, tờ báo Hong Kong do Kim Dung sáng lập, cho biết ông qua đời hôm thứ Ba ngày 30/10 tại Bệnh viện và Viện Điều Dưỡng Hong Kong.
Tờ Bưu điện Hoa Nam Buổi sáng (SCMP) dẫn lời con rể của ông, Tiến sĩ Ngô Duy Xương, cho biết Kim Dung qua đời bên cạnh người thân và gia đình.
Kim Dung, tên thật là Tra Lương Dung (tên tiếng Anh là Louis Cha Jing-yong), sinh tại Hải Ninh, tỉnh Chiết Giang, Trung cộng, vào năm 1924. Ông tốt nghiệp Trường Luật Tô Châu năm 1948.
Khi còn trẻ, ông muốn trở thành nhà ngoại giao, nhưng để có tiền ăn học ông đã bắt đầu đi làm báo và làm biên dịch cho tờ Đại Công Báo ở Thượng Hải vào năm 1947. Ông đến Hong Kong vào 1948 để làm việc cho phòng đại diện của tờ báo này.
Khi Đảng Cộng sản lên nắm quyền ở Trung cộng vào năm 1949, cánh cửa đến với ngành ngoại giao đối với ông cũng bị đóng lại.
Năm 1955, sau khi rời Đại Công Báo, ông đã bắt đầu viết tiểu thuyết võ hiệp với nội dung thấm đẫm văn hóa tín ngưỡng Trung Hoa với ba cột trụ: Khổng giáo, Đạo giáo và Phật giáo.
Ông xuất bản cuốn tiểu thuyết đầu tiên ‘Thư Kiếm Ân Cừu Lục’ vào năm 1955 với bút danh Kim Dung và tác phẩm ngay lập tức trở nên rất ăn khách. Nối tiếp đà thành công, ông viết thêm 14 cuốn tiểu thuyết kiếm hiệp nữa cũng lấy bút danh Kim Dung. Cuốn tiểu thuyết cuối cùng mà ông viết là Lộc Đỉnh Ký vào năm 1972.
“Võ thuật đối với tôi chỉ là công cụ, là vỏ bọc bên ngoài. Nó được sử dụng như là cách để diễn đạt những tư tưởng nghệ thuật,” Kim Dung từng bày tỏ trong một cuộc phỏng vấn vào năm 1994.
Những tư tưởng nghệ thuật đó, ông cho biết, là tự do và chống phong kiến.
Sau thành công vang dội của những cuốn tiểu thuyết võ hiệp đầu tiên, vào năm 1957, ông sáng lập tờ Minh Báo lúc đầu chỉ có bốn người nhưng giờ đây đã trở thành nhật báo Hoa ngữ hàng đầu. Lúc đầu, công chúng đến với tờ báo này chỉ vì nó có đăng thường kỳ truyện của Kim Dung.
Vào năm 1966, khi cuộc Đại Cách mạng Văn hóa Vô sản được Mao Trạch Đông phát động ở Trung cộng đại lục, Kim Dung đã viết một loạt những bài xã luận lên án rằng Cách mạng Văn hóa ‘sẽ hủy diệt văn hóa và truyền thống Trung Hoa’.
Các tác phẩm và thế giới các anh hùng võ hiệp của ông lần đầu tiên đến được với công chúng nói tiếng Anh vào năm 1994. Lúc đó, ông thừa nhận rằng độc giả phương Tây khó mà lĩnh hội được nội dung các câu chuyện của ông.
“Độc giả cần học hỏi về tư duy Trung Hoa mới có thể hiểu được,” ông nói và gọi những tác phẩm của ông là ‘mang tính truyền thống Trung Hoa cả về chủ đề, đạo đức và triết lý’.
Ông được nhìn nhận là nhà văn nổi tiếng nhất Hong Kong và là một trong những nhà văn Hoa ngữ có ảnh hưởng lớn nhất trên thế giới trong thế kỷ 20.
Tờ SCMP đánh giá Kim Dung là một nhà báo, nhà lãnh đạo cộng đồng được tôn kính và trên hết là một tiểu thuyết gia được ca ngợi. Thể loại tiểu thuyết võ hiệp (wuxia) của ông vốn kể về các câu chuyện hành hiệp trượng nghĩa của các cao thủ võ lâm ở Trung cộng thời xưa đã khiến cho ông trở thành một tên tuổi thân thuộc với nhiều hộ gia đình người Hoa không chỉ ở chính quốc mà còn trên thế giới.
Các tác phẩm của ông, với trên 100 triệu bản đã được bán ra toàn cầu và vô số bộ phim và trò chơi điện tử được chuyển thể, vượt qua các ranh giới chính trị, địa lý và ý thức hệ, theo SCMP.
Ông là giáo sư danh dự của nhiều đại học lớn ở Trung cộng như Bắc Kinh, Chiết Giang, Hong Kong và là tiến sĩ danh dự của Đại học Cambridge, Anh quốc.
Các tác phẩm của ông là bệ phóng cho nhiều tài tử nổi tiếng của Hong Kong và Trung cộng như Lưu Đức Hòa, Lương Triều Vỹ, Lý Liên Kiệt, Lý Á Bằng, Châu Tấn, Cổ Thiên Lạc, Lưu Diệc Phi...
Nghiện Kim Dung
Kim Dung là nhà văn Hoa ngữ được công chúng Việt Nam biết đến nhiều nhất và mến mộ nhiều nhất, kể cả thế hệ trước và sau năm 1975.
Có thể nói, cùng với nữ văn sĩ Đài Loan Quỳnh Dao
Ông lần lượt xuất bản 15 tiểu thuyết võ hiệp, mà người Việt Nam gọi dân dã là ‘truyện kiếm hiệp’, theo trình tự thời gian lần lượt là: Thư Kiếm Ân Cừu Lục, Bích Huyết Kiếm, Xạ Điêu Anh Hùng Truyện, Thần Điêu Hiệp Lữ, Tuyết Sơn Phi Hồ, Phi Hồ Ngoại Truyện, Bạch Mã Khiếu Tây Phong, Uyên Ương Đao, Ỷ Thiên Đồ Long Ký, Liên Thành Quyết, Thiên Long Bát Bộ, Hiệp Khách Hành, Tiếu Ngạo Giang Hồ, Việt Nữ Kiếm và Lộc Đỉnh Ký.
Các tác phẩm của ông được nhiều thế hệ độc giả người Việt say mê đọc đến nỗi có người bị ‘nghiện Kim Dung’.
Ở Sài Gòn trước năm 1975, nhiều tờ nhật báo sống được và bán đắt như tôm tươi là nhờ đăng truyện của Kim Dung. Các chuyến bay từ Hong Kong về Sài Gòn khi đó đều có đem theo số Minh Báo mới nhất có đăng truyện Kim Dung. Có giai thoại kể rằng, ông Hàn Giang Nhạn, dịch giả chuyển ngữ tác phẩm Kim Dung nổi tiếng nhất ở miền Nam, vào mỗi buổi sáng, đều có người của các tòa báo kéo đến đông chật, chờ ông dịch xong truyện Kim Dung để đem về tòa soạn.
Các tác phẩm của ông đã ảnh hưởng văn hóa đại chúng ở miền Nam trước 1975 đến nỗi chúng đã được chuyển thể thành những vở cải lương, những bài ca cổ, thể loại sân khấu được ưa chuộng nhất thời bấy giờ. Theo trào lưu đó, các soạn giả tên tuổi như Hà Triều, Hoa Phượng, Yên Ba, Nguyên Thảo, Yên Lang cũng viết một loạt tuồng cải lương kiếm hiệp lấy cảm hứng từ các tác phẩm của Kim Dung.
Năm 1964, nam nghệ sĩ Thanh Sang đã đạt giải Thanh Tâm với vai Tạ Tốn trong vở Cô Gái Đồ Long được chuyển thể từ Ỷ Thiên Đồ Long Ký.
Sau năm 1975, một thời các tác phẩm của Kim Dung bị cấm vì bị cho là ‘văn hóa rẻ tiền’ hay ‘đồi trụy phản động’ nhưng vẫn được nhiều người lén lút đọc. Nhưng đến thập niên 1990, với chủ trương cởi trói cho văn học nghệ thuật thì các tác phẩm Kim Dung mới được cho phép trở lại và được các nhà xuất bản tại Việt Nam công khai xuất bản.
Không chỉ sống trong tiểu thuyết, các nhân vật của ông còn bước ra màn ảnh và tạo nên sức hút không kém gì các tiểu thuyết. Các tác phẩm Thiên Long Bát Bộ, Ỷ Thiên Đồ Long Ký, Anh Hùng Xạ Điêu, Lộc Đỉnh Ký, Tiếu Ngạo Giang Hồ, Thần Điêu Đại Hiệp được các nhà làm phim Hong Kong, Trung cộng, Đài Loan, Singapore làm đi làm lại, có tác phẩm được làm phim cả chục lần.
Những bộ phim kiếm hiệp này một thời là món ăn tinh thần không thể thiếu của người dân miền Nam và người Việt ở hải ngoại vào những năm 1980, 1990 và vẫn tiếp tục chiếm lĩnh màn ảnh nhỏ của nhiều kênh truyền hình ở Việt Nam trong những năm gần đây.
Các tiểu thuyết Kim Dung có ảnh hưởng sâu rộng trong văn hóa đại chúng của Việt Nam và đã hòa quyện vào đời sống hàng ngày dân Việt.
Những nhân vật trong truyện của ông, mỗi người một vẻ, đều đã trở thành những nhân vật quen thuộc của người Việt: Kiều Phong hiên ngang khẳng khái, Quách Tĩnh thật thà nhân hậu, Trương Vô Kỵ ngay thẳng quân tử, Hồng Thất Công hào hiệp trượng nghĩa, Lệnh Hồ Xung tiêu dao hào sảng, Dương Hoa tinh quái trí trá, Vi Tiểu Bảo khôn ngoan mưu trí, Nhạc Bất Quần giả nhân giả nghĩa…
Người Việt cũng trở nên quen thuộc với các địa danh được mô tả trong truyện của ông như Nhạn Môn Quan, Tuyệt Tình Cốc, Đào Hoa Đảo, Quang Minh Đỉnh, Thiếu Lâm Tự, Đại Lý, Thành Tương Dương, Hoa Sơn, Hắc Mộc Nhai…
Nhiều ngôn ngữ trong truyện của Kim Dung đã đi vào lời ăn tiếng nói của người Việt: đại hiệp, cao thủ, giang hồ, minh chủ, võ lâm, cao thủ, tẩu hỏa nhập ma, ma giáo, bàng mô tả đạo, cái bang, tiền bối, bí kíp, hào kiệt, hảo hán, võ nghệ cao cường, thân thủ, công lực, khinh công, ám khí, hạ độc thủ, chiêu thức, độc cô cầu bại, cái thế, nha đầu, tiểu nhị, tại hạ, các hạ…
Các tác phẩm của ông được đánh giá là ‘từ điển’ về văn hóa, lịch sử, phong tục, tập quán của Trung cộng – trải rộng trên các lĩnh vực võ thuật, địa lý, triết học, tư tưởng, tôn giáo, y học, trà đạo, âm nhạc, châm cứu, thư họa…
Lồng trong các câu chuyện về võ thuật trong các tác phẩm này là những triết lý nhân sinh quan, về đạo đức, về cách đối nhân xử thế và đạo nghĩa ở đời.
Nhiều câu nói của các nhân vật trong truyện của ông đã trở thành những câu cửa miệng của người Việt, chẳng hạn như: ‘Quân tử báo thù, 10 năm chưa muộn’; ‘Buông hạ đồ đao, lập địa thành Phật’; ‘Biển cả mênh mông, quay đầu là bờ’; ‘Giang hồ hiểm ác, lòng người khó lường’; ‘Ân đoạn nghĩa tuyệt’; ‘Oan oan tương báo, bao giờ mới dứt’; ‘Ma cao một thước, Đạo cao một trượng’; ‘Có mắt không nhìn thấy Thái Sơn’; ‘Tứ hải giai huynh đệ’; ‘Hỏi thế gian tình là chi?’…
Trên Facebook, một người có tên Nguyễn Thiện viết: “Nhớ hồi nhỏ, tôi đang ngồi đọc truyện ở nhà dưới thì ba tôi gọi bảo lấy cái kềm đem lên cho ông. Tôi đứng dậy, mắt không rời sách, chân bước đến chỗ để kềm. Rồi một tay cầm kềm, tay kia cầm truyện, mắt vẫn dán vào truyện, chân bước lên nhà trên đưa kềm cho ba! Không rớt chữ nào! Truyện đó chính là tiểu thuyết của Kim Dung! Và hơn 40 năm sau, tôi vẫn mê Kim Dung.”
Một người khác là Tô Phạm An Nhiên bày tỏ: “Hồi đó đọc một mạch series từ Anh Hùng Xạ Điêu - Thần Điêu Đại Hiệp - Ỷ Thiên Đồ Long Ký, xong suốt ngày lấy mấy cái mền làm áo choàng, mang thêm thanh kiếm gỗ ông đóng cho ra đường hành hiệp… Sau này, mình đi làm, ngay công ty đầu tiên gặp sếp kéo lại hỏi: "Anh đố chú cha của Quách Tĩnh tên gì?". Thế là biết mấy anh em trong công ty ai cũng từng đọc Kim Dung… Cảm ơn Kim Dung vì một tuổi thơ đầy tưởng tượng và lắm kỉ niệm đẹp.”
Người Hong Kong khổng lồ
Bà Lâm Trịnh Nguyệt Nga, đặc khu trưởng Hong Kong, đang công du Nhật Bản đã ra thông cáo bày tỏ ‘sự đau buồn sâu sắc’ trước sự ra đi của Kim Dung.
“Ông ấy sáng lập tờ Minh Báo khi còn trẻ và cũng viết những bài xã luận với những bình luận mang tính xây dựng cho xã hội, do đó mà giành được sự kính trọng,” thông cáo của bà Lâm viết.
Tỷ phú Jack Ma, người sáng lập tập đoàn thương mại điện tử Alibaba và là đồng hương Chiết Giang với Kim Dung, là một trong những người đầu tiên phản ứng trước sự ra đi của nhà văn mà ông ngưỡng mộ.
“Đó là mất mát lớn lao đối với người Trung cộng trên thế giới và đặc biệt đau buồn đối với chúng tôi ở Alibaba do chúng tôi đã áp dụng những gì ông viết như là một phần của văn hóa doanh nghiệp của chúng tôi,” ông Ma nói.
“Tinh thần võ hiệp mà Tra tiên sinh thúc đẩy đã trở thành giá trị cốt lõi của Alibaba,” ông Ma, người đã gặp Kim Dung ở Hàng Châu vào năm 2000 và trở thành bạn thân từ đó, nói. “Từ lâu tôi đã ngưỡng mộ Tra tiên sinh và ông ấy đã là nguồn cảm hứng đối với tôi. Ông ấy sẽ luôn trong trái tim tôi.”
Oliver Chou, cây bút bình luận văn hóa của SCMP gọi Kim Dung là ‘người khổng lồ’ của văn hóa Hong Kong, tương đương với William Shakespeare đối với Anh quốc.
“Không có tác giả Hoa ngữ nào có thể làm say mê các độc giả người Hoa như vậy bất chấp phương ngữ và quan điểm chính trị,” Chou viết và cho biết có giai thoại rằng ông Đặng Tiểu Bình, lãnh đạo thời cải cách của Trung cộng, đã từng gửi đặc vụ đến Hong Kong để mua các bộ tiểu thuyết của Kim Dung vào đầu những năm 1980.
Kim Dung sau đó cũng được gặp Đặng Tiểu Bình vào năm 1981. Khi đó, ông Đặng đã nói với Kim Dung: “Chúng ta đã là bạn rồi. Tôi đã đọc tiểu thuyết của ông..”
Nam tài tử Trịnh Thiếu Thu, người từng đóng các vai chính trong các bộ phim chuyển thể từ tiểu thuyết của Kim Dung, được SCMP dẫn lời nói: “Quý vị có thể gọi những tiểu thuyết đó là giả tưởng lịch sử, nhưng chúng còn hơn thế. Anh sẽ đắm chìm trong những trang viết của ông đến nỗi anh sẽ tin rằng những chuyện hành hiệp giang hồ như thế thật sự đã xảy ra.”
Kim Dung đánh bại mọi võ lâm cao thủ, trở thành ‘đệ nhất’ như thế nào?
Kim Dung không phải là người mở đầu tiểu thuyết võ hiệp tân phái Trung Hoa, nhưng xuất sắc vượt qua mọi tác giả khác, trở thành đệ nhất cao thủ không ai sánh nổi.
Kim Dung là người đi sau Lương Vũ Sinh, bậc “khai sơn trưởng lão” của tiểu thuyết võ hiệp tân phái. Nhưng từ lúc viết Xạ điêu anh hùng truyện (1958) cho đến khi qua đời ngày 30/10/2018, Kim Dung luôn được đánh giá là “võ lâm minh chủ” của văn đàn võ hiệp Trung Quốc, đứng trên Cổ Long và Lương Vũ Sinh một bậc và vượt rất xa các nhà văn khác.
Tiểu thuyết Kim Dung tạo ra cơn sốt “Kim học” thời thập niên 1980, điều mà những danh gia như Cổ Long, Lương Vũ Sinh, Ngọa Long Sinh hay Ôn Thụy An có mơ cũng không được. Thậm chí năm 1994, các giáo sư khoa Ngữ văn Đại học Sư phạm Bắc Kinh đưa Kim Dung vào vị trí thứ tư trong Top 10 đại sư nghệ thuật tiểu thuyết Trung Quốc.
 |
Kim Dung được xếp thứ tư trong Top 10 đại sư nghệ thuật tiểu thuyết Trung Quốc. |
Theo danh sách này, Kim Dung chỉ xếp sau những tên tuổi lừng lẫy như Lỗ Tấn, Thẩm Tòng Văn và Ba Kim. Điều đó có nghĩa là Kim Dung không chỉ là “võ lâm minh chủ” thế giới tiểu thuyết võ hiệp, mà còn được công nhận là một bậc đại sư nghệ thuật tiểu thuyết nói chung.
Đây là sự kiện gây chấn động văn đàn Trung Quốc khi đó, dẫn đến nhiều tranh cãi. Bởi ở Trung Quốc, tiểu thuyết võ hiệp là “tục văn học” (văn học bình dân), chỉ để giải trí, không có giá trị như “nhã văn học” (văn học bác học). Vì sao một tác gia “tục văn học” lại có thể ngồi chung mâm với các bậc trưởng thượng “nhã văn học”?
Võ đầy sáng tạo
Theo nhà nghiên cứu văn học Trần Mặc, tác giả cuốn Võ hiệp ngũ đại gia (NXB Trẻ - 2003), điểm đặc sắc nhất của tiểu thuyết Kim Dung là “nhã tục cộng hưởng” (người cao nhã và bình dân đều say mê). Chúng vượt qua ranh giới phân chia “nhã” và “tục”, vượt ra ngoài biên giới của tiểu thuyết võ hiệp.
Tác phẩm Kim Dung cũng tả võ, chuyện hành hiệp trượng nghĩa và những biến ảo ly kỳ của giới giang hồ giống như bao cuốn “truyện chưởng khác”. Nhưng võ - hiệp - kỳ của Kim Dung lại hoàn toàn khác biệt so với phần còn lại.
Trước hết là chuyện “võ”. Kim Dung có lẽ là tác gia tiểu thuyết võ hiệp duy nhất không chỉ mô tả võ như cách đánh nhau, mà ông nghệ thuật hóa, cá tính hóa, thậm chí triết lý hóa võ công. Đơn cử, cuộc đấu nội lực của Âu Dương Phong, Hoàng Dược Sư và Hồng Thất Công trên đảo Đào Hoa trong Xạ điêu anh hùng truyện chẳng khác gì một màn biểu diễn nghệ thuật đặc sắc.
 |
Cuộc đấu giữa Tiểu Long Nữ và Kim Luân pháp vương trong Thần điêu hiệp lữ cũng không khác gì một màn trình diễn âm nhạc. |
Tương tự, trận chiến giữa Chu Tử Liễu và vương tử Mông Cổ Hoắc Đô (Thần điêu hiệp lữ) là cuộc biểu diễn thư pháp đầy thú vị. Ở Ỷ Thiên Đồ Long ký, Trương Tam Phong biến bộ thư pháp về đao Đồ Long và kiếm Ỷ Thiên thành một môn võ tuyệt luân, khiến Kim Mao Sư Vương Tạ Tốn cam bái hạ phong.
Hơn nữa, nhiều môn võ của Kim Dung ẩn chứa quan niệm sống sâu xa. Quách Tĩnh học võ của rất nhiều thầy để rồi trở thành đại cao thủ với hàm ý học mọi người để vượt lên họ.
Kiếm pháp của Độc Cô Cầu Bại mà Dương Quá lĩnh hội nói về những tầng bậc nhận thức của đời người, Thái Cực kiếm của Trương Tam Phong và Độc Cô cửu kiếm mà Lệnh Hồ Xung học đều chứa đựng triết lý thâm sâu. Còn võ học tối cao trong Hiệp khách hành phản ánh quan niệm “sở chi chướng” (sự giới hạn bởi nhận thức).
Sự cá tính hóa võ công trong truyện Kim Dung cũng là điều rất rõ. Quách Tĩnh tính tình thuần hậu, rất thích hợp với Hàng long thập bát chưởng, môn võ đơn giản nhưng cứng rắn. Hoàng Dung quá thông minh nên được Bắc Cái dạy Đả cẩu bổng pháp, môn võ biến hóa khôn lường. Còn Vi Tiểu Bảo là tên lưu manh nhát gan, nên chỉ biết môn khinh công lợi hại, chạy rất nhanh khi nguy hiểm ập tới.
Từ đại anh hùng tới tên lưu manh
Tiểu thuyết võ hiệp đương nhiên phải viết về hiệp khách, những người chuyên hành hiệp trượng nghĩa. Chính điểm này khiến loại hình văn học này dễ đi vào lối mòn, thiếu sự sáng tạo. Như Lương Vũ Sinh luôn bị chê là chỉ viết về “người tốt việc tốt”. Còn nhân vật của Cổ Long quanh đi quẩn lại chỉ có vài ba dạng người.
Ngược lại, các nhân vật của Kim Dung rất sinh động và đa dạng. Trần Gia Lạc của Thư kiếm ân cừu lục có vẻ là hiệp khách lý tưởng, nhưng bản chất yếu đuối tự ti, thậm chí là hèn. Quách Tĩnh có thể coi là đại hiệp 100% duy nhất trong truyện Kim Dung, tuy nhiên xuất thân thấp kém, chỉ là một cậu bé khù khờ.
Trong khi đó, Dương Quá xuất thân có vết nhơ, cha nuôi là đại ác nhân Âu Dương Phong, phản bội sư môn (Toàn Chân giáo), sau bao biến cố mới trở thành hiệp khách. Dương Quá sống đầy tình cảm, đậm chất con người, đậm chất hiện thực.
Trương Vô Kỵ xuất thân nửa chính nửa tà (cha là học trò phái Võ Đang, mẹ là đường chủ Thiên Ưng giáo). Chàng giáo chủ Minh giáo không thực sự có khí phách anh hùng, kiên cường dữ dội, ngược lại rất gần gũi, hiền lành giống như một thanh niên bình thường trong cuộc sống.
 |
Vi Tiểu Bảo (trong ảnh do Huỳnh Hiểu Minh thể hiện trong bản phim truyền hình Lộc đỉnh ký 2008) được đánh giá là nhân vật thể hiện "quốc dân tính" của người Trung Quốc. |
Địch Vân của Liên thành quyết chỉ là một gã nhà quê có số phận bi thảm, là nhân vật rất gần gũi với cuộc sống đời thường. Lệnh Hồ Xung là lãng tử, đấu tranh vì tự do cá nhân, có nhiều khuyết điểm nhưng thông minh dễ thương, tình sâu nghĩa nặng.
Còn Vi Tiểu Bảo là một tên lưu manh mạt hạng, sinh ra và lớn lên trong lầu xanh, mang bản năng sinh tồn cực mạnh. Đối với Vi Tiểu Bảo, hoàng cung nhà Đại Thanh cũng chẳng khác nào một kỹ viện khổng lồ. Do đó, hắn dễ dàng sống sót và vươn lên nhờ những thủ đoạn học ở lầu xanh.
Vi Tiểu Bảo tham sống sợ chết, tự tư tự lợi, mượn gió bẻ măng. Trong cuốn Võ hiệp ngũ đại gia, nhà nghiên cứu Trần Mặc đánh giá Vi Tiểu Bảo là “đệ nhất kỳ nhân” kiêm “đệ nhất chân nhân” trong tiểu thuyết Kim Dung. Ông cho rằng nhân vật này thể hiện “quốc dân tính” của người Trung Quốc, không khác gì AQ của Lỗ Tấn.
Có thể nói các nhân vật trong tiểu thuyết Kim Dung có sự phát triển rõ ràng, chân thực và sinh động, không bị đóng vào khuôn khổ. Không chỉ nhân vật chính, các nhân vật phụ như Chu Chỉ Nhược, Quách Phù, Tạ Tốn, Nhậm Ngã Hành… đều được mô tả với những nét đặc sắc riêng, khó có thể tìm thấy trong truyện của các tác giả võ hiệp khác.
Hư hư thực thực
Nhìn chung, rất nhiều tác giả võ hiệp Trung Quốc mắc phải căn bệnh khuôn sáo, sử dụng quanh đi quẩn lại vài mô típ quen thuộc. Đó là chuyện nhà tan người mất, tìm thầy học võ để báo thù rửa hận. Hoặc may mắn có được bí kíp võ công vô địch rồi lại đi phục cừu. Hay trong võ lâm xuất hiện thế lực tà ác, hiệp khách đứng lên trừ kẻ bạo tàn…
Đọc đi đọc lại những cuốn truyện như vậy không khỏi gây ngán ngẩm. Thậm chí một danh gia như Cổ Long cũng không tránh khỏi lối mòn. Các tác phẩm của ông thường ít có không gian rộng lớn, chủ yếu là vài nhân vật tương tác qua lại, rất hấp dẫn nhưng không để lại ấn tượng mạnh. Những tác giả kém hơn thì còn tệ hơn nhiều.
Truyện Kim Dung không đi vào lối mòn đó, dù vẫn giữ nhiều yếu tố cổ điển của tiểu thuyết võ hiệp. Cái hay của ông là đúc câu chuyện truyền kỳ trong cái khung lịch sử, kết hợp khéo léo giữa hư và thực. Ví dụ như ở Thư kiếm ân cừu lục, Trần Gia Lạc và vua Càn Long là hai anh em có mối quan hệ phức tạp.
 |
Xạ điêu anh hùng truyện (trong ảnh là bản phim truyền hình năm 2017) lấy bối cảnh nhà Tống suy vi, đế chế Mông Cổ của Thành Cát Tư Hãn trỗi dậy. |
Xạ điêu tam bộ khúc lấy bối cảnh nhà Tống suy vi, đế quốc Mông Cổ bắt đầu trỗi dậy rồi diệt Tống, thống trị Trung Quốc. Trong câu chuyện của Quách Tĩnh, Dương Quá và Trương Vô Kỵ, chúng ta bắt gặp rất nhiều nhân vật lịch sử như Thành Cát Tư Hãn, Oa Khoát Đài, Hốt Tất Liệt, vua tôi nhà Tống, Chu Nguyên Chương (người sáng lập nhà Đại Minh)… Thậm chí Trường Xuân chân nhân Khưu Xử Cơ của Toàn Chân giáo cũng là nhân vật có thật.
Trong Lộc Đỉnh ký, bộ tiểu thuyết đỉnh cao của Kim Dung, hoàng đế Khang Hy của nhà Đại Thanh là nhân vật vô cùng quan trọng, được mô tả sinh động từ lúc nhỏ cho đến khi trưởng thành. Thi Lang cũng là bậc đại quan nổi tiếng thời Khang Hy, Ngô Tam Quế là đại Hán gian, mỹ nhân “hồng nhan họa thủy” Trần Viên Viên cũng được nhắc đến.
Sự kết hợp giữa lịch sử và truyền kỳ giúp tiểu thuyết Kim Dung có quy mô rộng lớn, sinh động và phong phú. Chúng kết hợp với câu chuyện con người trở thành thế giới ba chiều (lịch sử - truyền kỳ - nhân sinh) vừa kỳ lạ, vừa chân thực. Đây là điểm đặc biệt mà trong số hàng nghìn tác giả tiểu thuyết võ hiệp, chỉ Kim Dung có được.
Thành tựu vượt khỏi biên giới tiểu thuyết võ hiệp
Thực tế là kết hợp giữa lịch sử và truyền kỳ không phải là độc môn công phu của Kim Dung. Lương Vũ Sinh cũng làm được điều đó. Theo nhà nghiên cứu Trần Mặc, cái hay của Kim Dung là sự kết hợp khéo léo giữa lịch sử - truyền kỳ - nhân sinh. Nghĩa là chuyện giang hồ và bối cảnh lịch sử chỉ là cái nền để ông kể câu chuyện con người.
Ở Xạ điêu anh hùng truyện, trong cuộc đối đầu Tống - Kim đầy biến loạn, Quách Tĩnh từ một đứa trẻ thật thà, ngu ngơ dần trưởng thành, trở thành bậc đại hiệp cứu quốc.. Trong Thần điêu hiệp lữ, giữa lúc đế chế Mông Cổ đe dọa Trung Quốc, các môn phái lo đối đầu với đại cao thủ Mông Cổ, Dương Quá mất mẹ, tình cờ nhận Âu Dương Phong làm cha nuôi, nếm đủ mọi cay đắng của cuộc đời.
Lộc đỉnh ký là câu chuyện đồ sộ về thời vua Khang Hy của nhà Đại Thanh. Khi đó, Khang Hy còn chưa trưởng thành, ngai vàng chưa vững, bên trong Ngao Bái lộng quyền, bên ngoài Ngô Tam Quế rắp tâm làm phản. Trong giang hồ, Thiên Địa hội của tổng đà chủ Trần Cận Nam quyết “phản Thanh Phục Minh”.
Giữa mớ hỗn độn đó, gã tiểu lưu manh Vi Tiểu Bảo tình cờ rời Lệ Xuân viện ở Dương Châu, lưu lạc đến Bắc Kinh, bị đưa vào Tử Cấm Thành rồi làm quen với Khang Hy, thăng quan tiến chức, trở thành đại quan. Không chỉ vậy, hắn hai chân đung đưa trên hai con thuyền giang sơn và giang hồ, vừa là thân tín của Khang Hy, vừa là hương chủ Thiên Địa hội.
 |
| Các tác phẩm của Kim Dung đã vượt ra bên ngoài biên giới của tiểu thuyết võ hiệp. |
Ở tiểu thuyết Kim Dung, con người là trung tâm, không hề bị công thức hóa như trong truyện của các tác giả võ hiệp khác, do đó đáp ứng đúng tiêu chuẩn “văn học là nhân học”. Nhờ đó, truyện Kim Dung thoát khỏi biên giới của tiểu thuyết võ hiệp, của "tục văn học", để trở thành văn học chân chính.
Nhưng theo nhà nghiên cứu Trần Mặc, Kim Dung còn có một kỳ chiêu khác nữa, giúp ông khẳng định vị thế tông sư nghệ thuật tiểu thuyết. Đó là chất ngụ ngôn trong mỗi tác phẩm.
Như Liên thành quyết phê phán dữ dội một xã hội nơi mà đại hiệp háo danh, tà đồ háo sắc, quan phủ và dân chúng điên cuồng vì đồng tiền, khiến những người trung hậu như Địch Vân trở nên không chốn nương thân. Tiếu ngạo giang hồ, như chính Kim Dung khẳng định, là ngụ ngôn về những cuộc tranh giành quyền lực chính trị tàn khốc trong lịch sử Trung Quốc.
Còn Lộc đỉnh ký với gã lưu manh Vi Tiểu Bảo là nhân vật chính được đánh giá là cuốn tiểu thuyết phản võ hiệp, phơi bày đặc tính của người Trung Quốc và những mặt trái của nền văn hóa nước này. Đó cũng là tác phẩm đỉnh cao của Kim Dung.
Ngoài ra, chất ngụ ngôn còn đến từ từng nhân vật, từng câu chuyện nhỏ trong tiểu thuyết Kim Dung. Đằng sau cuộc đời bi thảm của Tạ Tốn, sự tàn độc của Công Tôn Chỉ, bước ngoặt từ chính thành tà của Hoa Thiết Cán, câu chuyện áo hoa của Khang Mẫn… đều chứa đựng những quan niệm sâu sắc về con người, về cuộc sống.
Chắc chắn Kim Dung mãi mãi là đỉnh cao của tiểu thuyết võ hiệp Trung Hoa.
- Kim Dung là một trong những nhà văn ảnh hưởng nhất của văn học Trung Quốc hiện đại. Từ năm 1955-1972 ông đã viết tổng cộng 15 cuốn tiểu thuyết và được coi là người viết tiểu thuyết võ hiệp thành công nhất. 300 triệu bản in tại Trung Hoa đại lục, Hong Kong, Đài Loan, châu Á và được dịch ra các thứ tiếng Việt, Hàn, Nhật, Thái, Anh, Pháp, Indonesia. Tác phẩm của ông đã được chuyển thể thành phim truyền hình, trò chơi điện tử.
- Ngày sinh: 6/2/1924
- Ngày mất: 30/10/2018
- Nơi sinh: Chiết Giang, Trung Quốc
- Tác phẩm: Lộc Đỉnh ký, Tuyết sơn phi hồ, Tiếu ngạo giang hồ, Thiên long bát bộ,...
Hiếu Trung
