Phan Hạnh
Tôi nghĩ đến đề tài Sống và hãy để cho người khác sống này vì một lý do. Thời gian gần đây, tôi nhận được điện thư có nội dung chỉ trích chửi bới qua lại từ các diễn đàn ngày càng nhiều. Tôi tự hỏi tại sao có hiện tượng đáng tiếc này sau khi đã đọc một số thư đó. Và tôi nhận thấy nguyên nhân chỉ trích chửi bới, đôi khi không lấy gì làm nghiêm trọng lắm. Giọng điệu chỉ trích chửi bới có đủ cả, từ lời lẽ nhã nhặn lễ độ đến ngôn từ sống sượng thô tục. Mặc dù cả hai phía, từ người ném uế ngữ đến mục tiêu đối tượng, thường là một cái tên xa lạ tôi chưa hề nghe trước đây, hoặc đã có nghe nhưng chưa hề quen biết, tôi vẫn thấy có một điều gì xót xa. Tại sao người đọc –tuy chỉ là kẻ bộ hành qua đường vô tội vạ- bị lôi vào trận đấm đá bằng mồm này. Tại sao và tại sao. Phải chăng đó là vu khống, là vô minh, là lòng tham, là tị hiềm, là ghét ghen như Phạm Duy đã viết trong Tâm Ca 7 “Kẻ Thù Ta” vào năm 1965. Một ai đó đã từng nói rằng “Người ta bị ghét chỉ vì một lỗi lầm nhỏ, mặc dù có hàng ngàn lý do để yêu thương” (People are hated for a single mistake, even though there are thousands of reasons to love.)
Trong mỗi con người chúng ta hiện hữu nhân tính và vật tính (hay thú tính?), một đàng là đức hạnh cao đẹp và một đàng là thói hư tật xấu. Chừng nào nhân tính mới khống chế được vật tính đây?
Xác định và nhận diện thói hư tật xấu trong con người chúng ta đã khó, khắc phục để chiến thắng nó càng khó hơn bội phần. Chính vì thế, những hành động hận thù và tội ác vẫn xảy ra đầy dẫy trong xã hội. Thay vì sống hòa thuận với mọi người chung quanh, sống và để cho người khác cùng sống, “Live and let live”, lắm khi con người lại chỉ muốn làm ngược lại: “Live and let die.”
Sống và Cho Chúng Nó Chết
Live And Let Die là tên của một quyển trong loạt tiểu thuyết điệp viên James Bond của tác giả Ian Fleming người Anh, được quay thành phim chiếu ra mắt năm 1973. Đây là phim đầu tiên trong một loạt bảy phim mà nam diễn viên Roger Moore đóng vai điệp viên 007, thay thế cho Sean Connery trong các phim James Bond trước đó. Đây cũng là cuốn phim James Bond duy nhất từ trước cho đến nay mà điệp viên 007 phải đối đầu với băng đảng da đen Mỹ, trùm buôn bạch phiến có cơ sở ở New York, New Orleans và đảo San Monique. Nhân vật nữ chính -một vai diễn không bao giờ thiếu bên cạnh chàng điệp viên James Bond đa tình- là Rosie Carver, cũng da đen.
Ca khúc chủ đề của phim này là bản "Live and Let Die" của Paul McCartney. Nội dung bài hát nói về một người trẻ tuổi hồn nhiên, ngây thơ nghĩ rằng, mình sống và cũng để người khác cùng sống. Nhưng, sau khi va chạm với đời, đương đầu với những cái lọc lừa gian xảo xấu xa trong xã hội, tiếp xúc với thế giới đầy bon chen, người trẻ đó đã có lối suy nghĩ khác. Tâm hồn trầy xướt, tình cảm bị bào mòn, người trẻ đó thốt lên “Live and Let Die”, nghĩa là người trẻ ấy sẽ sống và làm theo ý muốn riêng của mình, mặc kệ mọi người khác sống chết ra sao. Triết lý của điệp viên 007 là như thế.
"I am so tired of everyone taking advantage of me. I'm going to Live and Let Die from now on!" (Tôi chán bị thiên hạ lợi dụng lắm rồi. Từ nay tôi sống cho tôi, thiên hạ chết cũng mặc kệ họ.)
Lời bài hát đó có câu "Khi bạn còn trẻ và trái tim của bạn là một cuốn sách mở, bạn thường nói sống và để sống... nhưng nếu cái thế giới không ngừng thay đổi mà chúng ta đang sống này làm cho bạn chịu thua phát khóc thì… bạn hãy sống và hãy để mặc cho chúng chết. (When you were young and your heart was an open book, you used to say live and let live... but if this everchanging world in which we live in makes you give in and cry... Live and Let die.)
Bạn thấy đó, nhân chi sơ tánh bổn thiện, con người chúng ta sinh ra bản tính vốn hiền lành, nhưng bị đời đá lên đá xuống mãi mới đâm ra bất cần thiên hạ và buông ra câu “Sống và để chết”; ta sống và để thiên hạ chết. Câu đó nghe có vẻ tàn nhẫn quá bạn ơi. Và cuốn phim cũng vậy, bạo động quá; trẻ em và người lớn yếu tim không nên xem. Tôi là một trong số những người đó. Có khi xem phim chiếu đến màn gay cấn hồi hộp, quá sợ hãi, tôi phải nhắm mắt lại để bị bạn tôi chê là chết nhát.
Tôi thắc mắc, tại sao một người hiếu hòa như Paul McCarney trong ban nhạc The Beatles, mang tiếng là hippies, lại viết một bài nhạc với lời lẽ cay cú như vậy. Mò tìm thông tin trên Net, tôi mới biết tác giả viết bản nhạc đó theo đơn đặt hàng cho cuốn phim đó, thế thôi. Thực sự ngoài đời, chàng luôn là một người hiền lành, nổi tiếng, giàu có, nhưng không kênh kiệu, chịu khó học thiền, tu tâm dưỡng tánh, và tích cực làm từ thiện, sống và để cho người khác sống. Chính nhờ vậy mà năm 1997, ở tuổi 54, chàng được nữ hoàng Anh Elizabeth II ban tặng cho tước hiệu hiệp sĩ, từ nay trước tên chàng có thêm chữ “Sir” cho oai.
"Sống và để sống" là một biểu từ mang tính triết lý mà chúng ta thường nghe nói và có nghĩa là "Tôi sống, và tôi cũng để yên cho những người khác cùng sống như tôi." Biết nhận thức rằng người khác cũng như mình, cũng được phép sống cuộc sống theo cách họ muốn, dù nó trái lại với sự lựa chọn hay sự ưa thích của mình. Đó là thái độ xã hội sống và để cho người khác sống, dù bất đồng quan điểm, thái độ, sự chọn lựa, như đối với vấn đề ngừa thai, đồng tính, hợp luật hóa việc hút cần sa để trị bệnh, v.v. Bạn sống theo cách của bạn, tôi sống theo cách của tôi, miễn là chúng ta không va chạm quyền lợi và cùng hài lòng là được rồi.
Khi sống và để cho người khác sống, chúng ta không cần phải chỉ trích, phê phán hay định tội người khác. Chúng ta không cần phải kiểm soát họ hoặc cố gắng lèo lái họ thích ứng theo lối suy nghĩ của chúng ta. Ta sống đời ta, họ sống đời họ. Chấp nhận người khác theo đúng thực tại hiển nhiên của họ, mặc dù họ có cách sống khác mình, miễn là họ không gây phương hại đến ai, không hành động phạm pháp như trộm cướp, lừa gạt, hành hung…, chúng ta để họ yên không cần thắc mắc và không can dự vào sở thích đời tư của họ.
Sống và để người khác sống
Sống và để người khác sống là một trong những chìa khóa mang lại sự an bình hài hòa trong cuộc sống của chúng ta. Khi chúng ta thực hành sự khoan dung, chúng ta được giải thoát để rảnh rang lo cho các vấn đề của chúng ta. Áp dụng thực hành điều tâm niệm này, may ra chúng ta chấm dứt được những xung đột với tha nhân và giúp cho cuộc sống của chúng ta tốt đẹp hơn.
Nhưng ý tưởng "sống và để yên cho người khác sống" đôi khi cũng khó thực hành. Trên lý thuyết, ý tưởng đó rất tuyệt vời, nhưng trên thực tế, khi bạn va chạm và phải đối mặt với những người gây bực mình, có khi bạn cũng bất bình và nổi giận. Làm thế nào để có thể giữ lòng thanh tịnh, an nhiên tự tại, tránh bị ảnh hưởng bởi những người đó. Thật khó. Nếu bạn nghĩ bạn không thể làm cho họ thay đổi thì tốt hơn bạn hãy để cho họ yên và tránh xa. Hãy tập tánh khoan dung, tận hưởng những niềm vui và cơ hội mà cuộc sống mang đến cho mình; đồng thời hãy để yên cho người khác cũng được như vậy. Sự suy nghĩ đơn giản này sẽ giúp chúng ta chú tâm vào việc sống thế nào tốt cho bản thân ta, mà khỏi phải chen vào đời tư của người khác.
Tạp chí The Oprah có đăng một bài viết của Martha Beck về cách làm thế nào cải thiện mối quan hệ với người khác bằng cách không quan tâm đến những gì họ làm. Mới nghe qua, điều này coi bộ khó thực hành. Làm sao có thể quan hệ tốt với người khác mà không cần quan tâm tới những gì họ làm? Kệ, cứ thử xem bà Beck này khuyên ta ra sao.
Theo Beck, bạn có thể vừa không thèm quan tâm mà cũng vừa yêu thương một người nào đó. Trong thực tế, Beck lập luận rằng không quan tâm là một cách để yêu một ai đó. Không quan tâm, chúng ta ngưng tìm cách thay đổi những người chúng ta yêu thương. Chúng ta hoàn toàn chấp nhận họ là họ, và kết quả là, bằng lòng với bất cứ điều gì họ làm. Beck khuyên chúng ta làm như sau:
Bước 1: Hãy chọn một người thân yêu nào đó mà người này đôi lúc vẫn còn làm cho bạn tức giận, lo lắng, hay buồn phiền.
Bước 2: Hãy xác định những gì người này cần phải làm cho bạn được vui lòng, bằng cách dùng câu: "Phải chi hắn (đối tượng) ‘làm thế này thế này’, chừng đó mình sẽ hài lòng."
Bước 3: Hãy xóa phần đầu của câu, tức bỏ điều kiện, chỉ còn giữ lại: "Mình sẽ hài lòng." Bạn hãy nhận ra rằng, đây là sự thật chân thực nhất trong câu. Và hãy biết rằng, bạn có đủ khả năng để làm như vậy, bất chấp những gì đối tượng nói hoặc làm. Câu trên sẽ trở thành “Hắn (đối tượng) làm sao cũng được, mình vẫn hài lòng”.
Bước 4: Hãy thay đổi ưu tiên: thay vì lo tìm cách kiểm soát người khác, hãy nghĩ đến cách làm sao tạo ra hạnh phúc cho riêng bạn.
Thực hành bốn bước trên đây sẽ tạo ra một môi trường mà những người xung quanh bạn sẽ cảm thấy được yêu và được chấp nhận, bất kể họ làm gì. Và từ đó, họ cũng sẽ tạo ra một môi trường khiến cho bạn cảm thấy hạnh phúc và bình an.
Tách mình ra khỏi hành vi của người khác là một điều tốt trong lý thuyết, nhưng khó thực hành. Phải cần có sức mạnh tinh thần để nhận ra rằng bạn có thể vui vẻ hạnh phúc mà không cần tùy thuộc vào những gì người khác làm. Điều này có thể đạt được dù khó khăn, miễn là bạn để ý thêm các bước sau đây:
• Tìm kiếm cho riêng mình một niềm vui nào đó. Muốn giữ cho mối liên hệ với người thân được tốt đẹp lâu bền, bạn đừng bao giờ dựa vào một người duy nhất nào đó hoàn toàn 100%. Ngoài người đó ra, bạn cần phải có những sinh hoạt hoặc bạn bè hợp sở thích khác.
• Tiếp xúc và tạo sự hỗ trợ bên ngoài. Nếu bạn đang gặp khó khăn để hiểu và thông cảm với người mà bạn yêu thương, hoặc gặp khó khăn khi đối phó với hành động của mình, bạn cần có một số hỗ trợ bên ngoài cho môi trường gia đình của bạn. Hãy tìm một người bạn thân hoặc chuyên gia điều trị mà bạn có thể thổ lộ tâm tình thoải mái.
• Hãy nhớ rằng bạn không thể bắt buộc người khác làm theo ý bạn. Đây là một điều quan trọng cần nhớ nếu bạn muốn cải thiện mối quan hệ của bạn (hoặc chỉ cần sống một cuộc sống tích cực nói chung). Dù gì đi chăng nữa, bạn không thể kiểm soát người khác. Nhận ra điều này, bạn sẽ tự giải thoát khỏi nhiều nỗi đau đớn về tinh thần.
• Tập trung vào những ưu điểm tích cực về người thân yêu của bạn. Nếu bạn đang phấn đấu để đối phó với một hành vi cụ thể nào đó của người bạn yêu thương, một bài tập hiệu quả để chống lại cảm nghĩ tiêu cực là: bạn nên cố gắng tập trung vào những ưu điểm bạn thích về người đó. Rất có thể từ trước tới giờ, bạn đã sơ sót không nhận ra nhiều ưu điểm tích cực đó.
• Tập trung vào những điều tích cực về bản thân. Bạn hãy nhớ rằng chính bạn cũng có những ưu điểm tích cực. Đôi khi chúng ta đang đối phó với một hành vi khó chịu của người khác mà chúng ta quên tập trung vào những điều tích cực về bản thân mình -như sức mạnh của chúng ta hoặc khả năng phục hồi của chúng ta. Hãy tự nhắc nhở rằng bản thân mình cũng có những cái đáng hãnh diện chứ.
• Bạn nên nhớ rằng giá trị của bạn là do chính ở con người bạn chứ không phải do ai khác. Đối phó với mối bất hòa của một người thân, một thành viên trong gia đình đã khó, tách mình ra khỏi những người đó còn khó hơn. Đôi khi chúng ta xem đó là một phần xác định chúng ta là ai -nhưng không phải vậy. Những người bạn yêu (hoặc có liên quan đến) không phải là bạn.
• Thẳng thắn bày tỏ rõ ràng ý định của bạn với những người bạn yêu thương. Nếu thực sự bạn phiền về một chuyện gì đó của người thân, bỏ qua chuyện đó quả là khó, cũng khó như làm sao để có thể thay đổi người đó vậy. Tốt nhất bạn nên bày tỏ rằng bạn thương yêu người đó, bạn chỉ không hài lòng về hành động của người đó, nhưng bạn sẽ cố gắng làm mọi cách để chấp nhận nó.
Chấp nhận một hiện trạng thực thể, ngộ nghĩnh thay, cũng có nghĩa là ta phải buông bỏ cái đã làm cho ta phiền lòng. Chu Dung Cơ (Zhū Róngjì) gọi đó là hiểu đời. Sau khi mãn nhiệm chức vụ thủ tướng thứ 5 của Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa năm 2003, Chu Dung Cơ nói “Nếu bạn đã cố hết sức mà vẫn không thay đổi tình trạng không hài lòng thì mặc kệ nó! Đó cũng là một sự giải thoát. Chẳng việc gì cố mà được, quả ngắt vội không bao giờ ngọt.” Ông khuyên chúng ta nên quan tâm bản thân, sống thế nào cho vui thì sống, việc nào muốn thì làm, ai nói sao mặc kệ vì mình đâu phải sống vì ý thích hay không thích của người khác, nên sống thật với mình. Sống ở trên đời không thể nào vạn sự như ý, có khiếm khuyết là lẽ thường tình ở đời, nếu cứ chăm chăm cầu toàn thì sẽ bị cái cầu toàn làm cho khổ sở. Chẳng thà thản nhiên đối mặt với hiện thực, thế nào cũng xong.
Ông nói người hiểu đời rất quý trọng và biết thưởng thức những gì mình đã có, và không ngừng phát hiện thêm ý nghĩa của nó, làm cho cuộc sống vui hơn, giàu ý nghĩa hơn. Cần có tấm lòng rộng mở, yêu cuộc sống và thưởng thức cuộc sống, trông lên chẳng bằng ai, trông xuống chẳng ai bằng mình (tỷ thượng bất túc tỷ hạ hữu dư), biết đủ thì lúc nào cũng vui (tri túc thường lạc).
Qua quyển sách thuộc hàng bán chạy nhất có tựa đề “I thought it was just me” (tạm dịch Tôi tưởng chỉ có mình tôi), nữ tiến sĩ Brené Brown, một giáo sư khảo cứu tại University of Houston Graduate College of Social Work, cung cấp một nghiên cứu khai phóng về tầm quan trọng của tính chất bất toàn của chúng ta trong các mối quan hệ lẫn nhau và trong sự cảm nhận về bản thân. Brown cho rằng hành trình đi tìm kiếm sự hoàn hảo đã khiến cho con người trở nên mệt mỏi và khắc nghiệt. Chúng ta bị thôi thúc liên tục bởi những kỳ vọng của xã hội vốn cho rằng bất toàn là đồng nghĩa với thiếu kém. Vì vậy, chúng ta luôn che đậy sự phấn đấu của chúng ta để tránh bị xấu hổ, chỉ trích, phản biện và đổ lỗi bằng cách tìm kiếm sự an toàn trong cái vỏ bọc của sự giả vờ và hoàn thiện. Một khi thường xuyên bị chỉ trích, theo Brown, con người có khuynh hướng ăn miếng trả miếng. Chúng ta cần vượt qua thói quen chỉ trích người khác. Tất cả chúng ta đều chỉ trích và một số người chỉ trích thường xuyên. Chỉ trích đã trở thành một phần của khuôn mẫu suy nghĩ của chúng ta đến nỗi chúng ta hiếm khi nhận ra lý do tại sao chúng ta chỉ trích. Brown nói cần phải có ý chí vững mạnh mới khắc phục được tính xấu này.
Tính xấu hay chỉ trích người khác có nguyên nhân tiềm ẩn là tự đánh giá cao hơn người khác về khả năng, niềm tin và giá trị của chúng ta. Sự xấu hổ, sợ hãi và lo lắng là những yếu tố tạo ra tính hay chỉ trích. Khi xấu hổ về một vấn đề nào đó hoặc khi cảm thấy lo lắng, bị đe dọa hoặc sợ hãi, chúng ta dễ trở nên bất an và quay ra chỉ trích người khác.
Thiền thi về cách sống
SỐNG
Sống không giận, không hờn, không oán trách
Sống mỉm cười trước thử thách, chông gai.
Sống vươn lên cho kịp ánh ban mai
Sống ôn hòa với mọi người chung sống.
Sống là động, nhưng lòng luôn bất động
Sống là thương, nhưng lòng không vấn vương.
Sống hiên ngang, danh lợi cứ xem thường.
Tâm bất biến giữa dòng đời vạn biến.
MỘT THIỀN SƯ
Bài thơ họa:
SỐNG
Sống nhân ái - không giận hờn than-trách
Sống âm thầm chịu đựng cảnh chông gai
Sống hân hoan khi nhìn buổi ban mai
Sống nhẫn nhục - khoan dung người chung sống.
Sống chuyễn dời - vạn pháp không bất động!
Sống yêu thương tình cảm tránh vấn vương
Sống hôm nay - cuộc đời mãi vô thường
Sống thanh tịnh khi kiếp người chuyển biến!
Minh Lương Trương Minh Sung
SỐNG
Oán trách làm chi, đã muộn rồi
Chông gai, phải ráng chịu mà thôi
Ban mai thức dậy... nghe "ca" tiếp
Chung sống là... thua suốt cả đời!
Bất động, giả như chẳng nghe gì
Vấn vương ai đó... ráng dấu đi
Vô thường, đợi đó, đời thay đổi
Vạn biến... tìm chưa ra kế chi?!
VÔ THIỀN SƯ
Kết luận
Tình trạng chỉ trích cá nhân qua lại trên các diễn đàn không khỏi khiến cho nhiều người đọc cảm thấy chán ngán mệt mỏi. Thay vì chỉ trích (có khi nặng nề trở thành chửi bới), thiết nghĩ người chỉ trích nên đóng góp ý kiến xây dựng để tìm giải pháp thỏa đáng cho vấn đề. Vì không dằn nén được sự bồng bột nóng nảy, người chỉ trích dùng lời lẽ thô tục bất nhã, vô tình tự hạ thấp tư cách và phẩm giá của chính mình. Tôn trọng người khác cũng là cách bày tỏ lòng tự trọng và biểu lộ tư cách.
Ngược lại, người bị chỉ trích nếu có lòng tự trọng sẽ không quá nhạy cảm trước những lời phê bình chỉ trích và không nên xem đó như là một sự sỉ nhục. Nếu họ dễ dàng trở nên tức tối và sẵn sàng ném trả lại những lời nhục mạ, hóa ra họ tự hạ mình xuống cho ngang hàng với kẻ thù. Hãy tự thắng chính mình trước đã. Nếu chúng ta có lòng tự trọng, tự tin và biết yêu thương bản thân, chúng ta sẽ không quá quan tâm đến những điều người khác chỉ trích mình, nghĩa là chúng ta không thèm chấp (Chữ “chấp” Hán Việt có nghĩa là cầm, nắm, giữ chặt trong tay). Thay vì giận dữ nghĩ rằng mình bị lăng mạ, chúng ta nên bình tĩnh tâm niệm ý tưởng Sống và để cho người khác cùng sống: họ sống đời họ, ta sống đời ta. Hơn nữa, Kinh Kim Cang có câu “Ưng vô sở trụ nhi sanh kỳ tâm", dịch thoát có nghĩa là “Đừng để tâm trong sạch vướng kẹt nơi nào cả”. Áp dụng câu này, nếu ai có bị chỉ trích hoặc chửi mắng bởi kẻ xấu, xin hãy đừng để tâm trong sạch của mình vướng bận. Chẳng lợi lộc gì! Uổng công! Vô ích!
Phan Hạnh.
