Nhân dịp kỷ niệm 10 năm thành lập Hoàng Hạc Khí Công (2006-2016), anh Phạm Gia Cổn gợi ý tôi viết bài cho đặc san kỷ niệm. Anh là bác sĩ, võ sư và nhạc sĩ nên sáng lập môn thể dục nầy để tập luyện môn thể dục được sự phối hợp hài hòa, nhẹ nhàng, thích ứng với thể trạng của mỗi người, tăng cường nội lực và tự trị các chứng bệnh như thấp khớp và đau nhức…
Bài viết cho đặc san nầy: Từ “Ngàn Cánh Hạc” đến “Hoàng Hạc” (còn lưu trữ trên trang web www.cuuhocsinhphuyen.com).
Ngàn Cánh Hạc là một trong ba tác phẩm của Kawabata được giải thưởng Văn Chương Nobel năm 1968. Xứ Tuyết (Yukigun – Snow Country, 1937), Ngàn Cánh Hạc (Sembazuru - Thousand Cranes, 1949). Cố Đô (Kyoto – The Old Capital, 1962).
Tiến Sĩ Anders Usterling của Viện Hàn lâm Thụy Điển tuyên dương nhà văn Kawabata Yasunari:
“… Kawabata được đặc biệt ca ngợi như một nhà tâm lý phụ nữ thật tinh tế. Ông đã chứng tỏ sự điêu luyện bậc thầy của mình ở lĩnh vực này trong hai tiểu thuyết ngắn là Xứ Tuyết và Ngàn Cánh Hạc…
… Tác phẩm gần đây nhất của Kawabata cũng là tiểu thuyết đặc sắc nhất của ông, Cố Đô, được hoàn tất cách đây sáu năm (1962-1968) và đã được dịch ra tiếng Thụy Điển…
Nửa thế kỷ, với tác phẩm Ngàn Cánh Hạc với giải Văn Chương Nobel, nhìn lại tác phẩm nầy trên khía cạnh Trà Đạo & Tính Dục.
*
Từ ngày còn đi học, hình ảnh chim hạc trong hội họa và thi ca. Cũng như phượng hoàng, chim hạc là hình ảnh biểu tượng cao quý và được coi là hình ảnh của điềm lành, bất tử, thanh thoát với nhiều truyền thuyết và giai thoại trong những câu chuyện cổ tích. Hình ảnh chim hạc trên trống đồng Lạc Việt, Ngọc Lũ, Đông Sơn…Với loài hạc, những con tương cận như sếu, diệc, cò… nhưng tự ngàn xưa, chim hạc qua nghệ thuật đêu khắc với huyền thoại chim của bậc thần tiên nên trở thành cao quý.
Thi hào Nguyễn Du đã mô tả hình ảnh chim hạc “Trong như tiếng hạc bay qua” (Kiều, Nguyễn Du) tiếng đàn của Kiều với cung bậc khi lướt cao, bay bổng, nhẹ nhàng, trong vắt như tiếng kêu của con chim hạc bay ngang bầu trời.
Bài thơ thất ngôn bát cú Hoàng Hạc Lâu của Thôi Hiệu (704-754). Bài thơ nầy qua nhiều bản dịch của văn nhân thi sĩ VN từ Tản Đà, Ngô Tất Tố, Trần Trọng Kim, Nguyễn Quảng Tuân, Khương Hữu Dụng, Vũ Hoàng Chương, Thanh Tâm Tuyền, Trần Trọng San…
Với văn hóa Nhật Bản, xứ sở Phù Tang, chim hạc được coi là linh điểu, là biểu tượng của sự linh thiêng cao quý. Với phái nữ, chim hạc là biểu tượng sự thủy chung, hòa hợp với đạo nghĩa vợ chồng. Trang phục cưới kimono và nhiều đồ vật khác, với họa tiết hình chim hạc là hoa văn phổ biến và rất được ưa chuộng. Từ những mẩu chuyện theo truyền thuyết, với ý nghĩa tâm linh hạc giấy trong nghệ thuật xếp hình ori-gami, người Nhật tin rằng, nếu ai đó xếp đủ 1.000 con hạc giấy thì họ sẽ có một điều ước cho sự may mắn, an lành và hạnh phúc. Với biểu tượng cao đẹp đó, chim hạc được đề cập rất nhiều trong thơ văn, điêu khắc, hội họa, công trình kiến trúc, trên đồng Yen, hãng hàng không…
Trà là thức uống thông dụng nhất trên thế giới. Với người Nhật, nghệ thuật uống trà trở thành trà đạo (chadou, sadou, chanoyu) được hình thành từ thế kỷ 12, theo truyền thuyết vị cao tăng Eisai (1141-1215) khi luận giải thú thanh tao cao quý đó với tâm hồn thoát tục khi thưởng thức được đề cao trong văn hóa đất nước Phù Tang.
Với nghệ thuật uống trà phải từng bước theo tiến trình cầu kỳ từ nước pha trà, hũ đựng nước, ấm trà, pha trà, cách rót trà, cách uống trà. Với không gian thưởng thức trà, còn có trà thất. Và, kết hợp với nghi thức uống trà với phong cách truyền thống trong giao thiệp của người Nhật.
Bốn nguyên tắc cơ bản trong trà đạo: Hòa – Kính – Thanh – Tịch. Hòa: hài hòa giữa con người và thiên nhiên, sự hòa hợp giữa trà nhân với các dụng cụ pha trà. Kính: lòng kính trọng, sự tôn kính đối với người khác, thể hiện sự tri ân cuộc sống. Thanh: tấm lòng thanh thản, yên tĩnh, thanh tịnh. Tịch: vắng lặng, tĩnh lặng, không vướng bụi trần xôn xao, ồn ào.
Vì vậy, trà đạo là con đường, phép tắc ứng xử với nhau khi đàm đạo, lịch sự, thanh tao làm trong sạch tâm hồn, hòa mình với khung cảnh tĩnh lặng để thoát tục.
Trong tác phẩm Ngàn Cánh Hạc, Kawabata đã kết hợp giữa biểu tượng hình ảnh chim hạc cao quý đó với trà đạo mà tác giả đã diễn đạt rất tinh tế từ thanh dục lẫn trọc dục. Vào thời điểm đó, văn chương truyền thống của Nhật chưa bị ảnh hưởng chủ thuyết hiện sinh ở Tây phương mà Kawabata đã phá lệ, can đảm mô tả những mối tình, theo truyền thông Nhật Bản trái với luân thường đạo lý từ ngàn xưa.
Tác phẩm gồm 5 chương: Ngàn Cánh Hạc, Vòm Cây Trong Nắng Chiều, Chiếc Bình Shino, Thỏi Sáp Môi Của Mẹ Nàng, Ngôi Sao Kép. Đây là truyện vừa vì chưa tới hai trăm trang sách.
Mở đầu câu chuyện: “Ngay cả khi đã tới đường Kamakura và đền Engakuji, chàng (Kikuji) cũng không biết là có nên hay không nên đến dự buổi trà đạo. Dầu sao cũng đã trễ giờ hẹn rồi.
Mỗi lần Kurimoto Chikako tổ chức trà đạo tại túp lều dùng cho các buổi trà đạo ở phía trong ngôi đền Engakuji, chàng đều được nhận lời mời. Dù vậy, chưa một lần nào chàng đến dự kể từ ngày cha chàng mất. Đối với chàng, những lần được mời như vậy chỉ có ý nghĩa của sự tưởng nhớ đến cha chàng mà người ta dành cho chàng vậy thôi...”
Và kết thúc: “Liệu nàng (Fumiko), giống như mẹ nàng, do bản chất trong sạch, nên đã tỏ ra khiếp sợ sự sỗ sàng?
"Rút cục chỉ còn lại có Kurimoto". Như để nhổ vào người đàn bà mà chàng coi như kẻ thù tất cả cái nọc độc tích tụ lại, Kikuji bước hối hả vào trong bóng mát của công viên”. (Bản dịch của Trùng Dương)
Nội dung tác phẩm với nhân vật chàng trai Kikuji hai mươi lăm tuổi, khôi ngô, được thừa hưởng căn nhà cổ của thân phụ lúc mất như trà thất cùng những cổ vật dùng trà đã mấy trăm năm. Kikuji đã nhiều lấn chứng kiến thân phụ và người tình Ota thưởng thức trà với nhau. Cả hai đều tâm đầu ý hợp qua trà đạo. Bà Ota khoảng bốn mươi, đẹp, lịch lãm và thanh thoát. Bà Chikako, coi như trà sư vì rất rành về nghệ thuật uống trà. Bà Chikako và thân phụ Kikuji thân nhau trong những lúc thưởng trà trở thành người tình trong thời gian ngắn ngủi và bà cũng biết mối tình của bà Ota. Với mẩu người như vậy phải là con người có tâm hồn cao thượng, trong sáng nhưng ngược lại, bản chất ích kỷ, tị hiềm.
Bà Chikako mời Kikuji tới dự một buổi trà đạo đền Engakuji. Mục đích của bà Chikako khi Kikuji đến dự buổi trà đạo là để làm mai cho thiếu nữ tên Yukiko. Khi đến nhà Chikako, Kikuji gặp bà Ota và cô con gái của bà là Fumiko.
Chiếc khăn màu hồng thêu ngàn cánh hạc phủ trên áo Fumiko đã thu hút Kikyji, trang nhã và đẹp mắt, luôn ám ảnh khi nghĩ đến nàng. Sau buổi trà đạo, khi mọi người ra về, bà Ota đứng chờ Kikuji ngoài cửa để trò chuyện với nhau rồi bà mời Kikuji vào quan trọ ven đồi, đối diện ngôi đền, đêm đó hai người ái ân với nhau. Kikuji lúc đầu còn ái ngại nhưng trước sự hấp dẫn của người đàn bà xinh đẹp, lôi cuốn chàng và bà Ota cũng bị cuốn hút bởi chàng trai đầy sức sống.
Bà Chikako tìm mọi cách làm mai Yukiko cho Kikuji, đã cố gắng ngăn cản Kikuji gặp mẹ con bà Ota, nhưng bà Ota không cưỡng lại nổi đam mê mãnh liệt, đã tìm cách gặp Kikuji một lần nữa. Bà Ota và Kikuji trải qua một đêm nữa với nhau, nhưng sau đó vì bị giày vò bởi mặc cảm tội lỗi và nỗi xấu hổ, bà đã tự kết liễu đời mình.
Đau buồn trước cái chết của bà Ota, Kikuji tìm gặp Fumiko để an ủi. Fumiko van xin Kikuji hãy tha thứ cho mẹ nàng và Kikuji nghe lời khuyên của nàng, gặp bà Chikako để xem mắt cô Yukiko. Nhưng cuối cùng, anh không muốn tiến đến hôn nhân với cô Yukiko, bà Chikako giận dữ, đến nhà Kikuji gây chuyện. Fumiko cảm thấy sự vô cớ của người mẹ, đến ở một nơi không ai biết, nhưng Kikuji cũng tìm được chỗ ở của nàng. Kikuji đến thăm nàng và cùng nhau dự một buổi trà đạo.
Thế rồi, bà Chikako đến nhà Kikuji cho anh hay cả cô Yukiko và Fumiko đều đã kết hôn với những người đàn ông khác. Kikuji bị sốc, tuy nhiên cũng gọi điện chúc mừng nhưng vài ngày sau nhận được cuộc gọi của Fumiko báo cho biết chờ nhận bức thư của nàng.
Fumiko kinh ngạc vô cùng khi thấy Kikuji tin lời của bà Chikako là nàng đã đi lấy chồng. Nàng nhận lời đến nhà thăm Kikuji, khi gặp nhau, nàng xé nát bức thư nàng mang theo và yêu cầu Kikuji vứt bỏ chiếc chén uống trà nàng đã tặng trước đây. Kikuji không chịu đập vỡ chiếc chén uống trà, và khi tìm được thêm một chiếc chén nữa, Kikuji và Fumiko chợt nhận ra đó hai chiếc chén uống trà ngày trước thân phụ chàng và bà Ota đã dùng trong những buổi trà đạo. Fumiko đã ném chiếc chén xuống đất vỡ tan và đêm ấy nàng và Kikuji đã ngủ với nhau. Ngày hôm sau, Kikuji gọi điện đến sở làm của Fumiko, nhưng nàng không có ở đó và cũng không có ở nhà. Kikuji có mặc cảm tội lỗi và hoảng sợ khi tưởng tượng Fumiko sẽ đi theo vết chân của mẹ nàng.
Mô tả chàng trai đã chăn gối với người tình của thân phụ rồi đến con gái của bà. Phải chăng dục vọng đã xô đẫy mối tình nhục dục giữa chàng trai giữa mẹ (nhân tình của cha) và con gái của bà là trái luân thường đạo lý, loạn luân?.
Vì sao tác phẩm nầy đã đăng nhiều kỳ trên báo vào thời điểm đó mà những cây bút thủ cựu không đả kích và Hàn Lâm Viện Thụy Điển cho giải Văn Chương Nobel. Chim hạc tượng trưng cho sự thanh khiết mà cô gái khoác trên người nhưng lại lại chấp nhận hành động trái khoáy trong tình dục.
Trong khi đó cuốn Vòng Tay Học Trò của Nguyễn Thị Hoàng cùng thời điểm đó với mối tình cô giáo với học trò nhưng cũng bị búa rìu dư luận.
Tác phẩm Sembazuru chuyển qua anh ngữ Thousand Cranes. Ngàn Cánh Hạc, Trùng Dương dịch, Trình Bày xuất bản, Sài Gòn, 1969. Rập Rờn Cánh Hạc, Nguyễn Tường Minh dịch, Sông Thao, Sài Gòn, 1970, 1974.
Sau nầy có vài bản dịch trong nước và ở Hoa Kỳ với bản dịch của Võ Công Liêm. Nhưng bản dịch của Trùng Dương thoát ý và hay hơn.
Tạp chí Văn, số 140, số đặc biệt về Kawabata, Sài Gòn, ngày 15 tháng 10 năm 1969. Với các bài viết của Vũ Thư Thanh viết từ Tokyo, Chu Sỹ Hạnh viết từ Melbourne… cùng các bản dịch trong truyện của Kawabata.
Ngọn bút tài tình của Kawabata trong Ngàn Cánh Hạc nói về tình yêu nhưng không diễn đạt bằng lời mà qua ánh mắt, cử chỉ, hình ảnh liên tưởng. Nói về tính dục, ân ái mà không thấy sỗ sàng, tục tĩu, chỉ thoáng qua trong giây phút bên nhau. Tác giả cũng rành về trà đạo, cổ vật và nghệ thuật cắm hoa để lồng câu chuyện cho nhẹ đi hành động dục tính.
Tuy phá vở truyền thống văn chương cổ để khai phóng quan niệm hiện sinh trong xã hội mới nhưng Kawabata cũng cho thấy mặc cảm tội lỗi tình yêu khi lý trí nhu nhược không kìm hãm con tim. Mặc cảm tội lỗi của bà Ota và con gái của bà, Fumiko, cũng cảm thấy tội lỗi, hổ thẹn cho người mẹ và cả bản thân.
Với cái đẹp của trà đạo dĩ nhiên ở con người có tâm hồn trong sáng, thánh thiện nhưng bà những người trong cuộc thì ngược lại làm hoen ố cái “đạo” của tiền nhân ca ngợi. Bánh vẽ, lớp sơn tô điểm chỉ là vỏ bọc bên ngoài của con người, tận cùng khác với bản chất khi con tim trổi dậy với sóng tình.
Tính dục (sexuality) là một hiện tượng văn hóa, nó có từ xa xưa, từ những mẩu chuyện thần thoại để làm thăng hoa tình cảm với nhau trong cuộc sống.
Nhà phân tâm học Sigmund Freud (1856 - 1939) trong cuốn Ba Tiểu Luận Về Lý Thuyết Tính Dục cho rằng rất khó có thể hiểu được những biến dạng phong phú của tính dục, mặc dù nó khác khái niệm thông thường về bản năng tính dục.
Cội nguồn khác nhau của bản năng tính dục ở thân xác, hành động, khoái cảm và đối tượng là chuổi liên kết với nhau giữa con người. Đề cập đến lãnh vực như nầy điển hình như Foucault với The History of Sexuality, nói về tiến trình phát triển của tình dục. During Simon với Life, Sexuality and Ethics (Đời Sống, Tính Dục và Đạo Đức), về phạm trù con người liên quan đến từng khía cạnh liên kết với nhau để nhận chân giá trị.
Khai thác tính dục để viết thành tác phẩm như Ngàn Cánh Hạc của Kawabata khác hẵn với các quyển sách sex, nhục dục, tục tĩu, hạ cấp… Kawabata chỉ phớt qua ái ân vụng trộm đó cùng với mặc cảm tội lỗi để làm nhẹ bản năng tính dục khi rơi vào sóng tình. Kawabata theo trường phái Tân Duy Cảm (New Sensationalist) và ảnh hưởng văn chương Âu châu nên có ái nhìn thoáng, sinh động từ thực trạng cuộc sống trong xã hội mà các nhà văn trước đó không viết.
Vương Trùng Dương
Little Saigon, Dec 2018.
