Gần suốt cuộc chiến chống Cộng Sản xâm lược, ngoài sự chiến đấu và hy sinh của bao chiến sĩ thuộc các Quân Binh Chủng, Lực Lượng Bán Quân Sự của Việt Nam Cộng Hoà, có một đơn vị cũng đã từng sát cánh, từng đi khắp tiền đồn trên 4 Vùng Chiến Thuật, từ miền hoả tuyến đến tận cùng của đất nước Việt Nam, mang lời ca tiếng hát, kịch nghệ đến với các đơn vị tiền tuyến hầu sưởi ấm, khích lệ phần nào tinh thần của các chiến sĩ ngày đêm băng mình vào lửa đạn, chấp nhận mọi hiểm nguy để giữ một hậu phương được những năm tháng dài yên ấm.
Trên những bước đường lưu diễn, đơn vị đó với danh xưng khiêm nhường của nó đã từng đến tận cầu Hiền Lương, trên dòng sông Bến Hải, thuộc vĩ tuyến 17 ngăn đôi 2 miền đã trở thành 2 đất nước thực thể, rồi từ cao nguyên đến vùng duyên hải, từ miền đông đến vùng châu thổ sông Cửu Long… đến những vùng mà các chiến sĩ VNCH trấn đóng, chiến đấu và gìn giữ. Thời đó, chỉ trừ đa số các đơn vị trong quân đội biết đến, nghe tới tên, kỳ dư lại là một đơn vị thầm lặng. Nhưng trong nhu cầu cần thiết để yểm trợ tiền tuyến phải đối phó với cuộc chiến chống xâm lăng từ phương Bắc do Cộng Sản phát động, đơn vị này được Quân Đội chú tâm nâng cao tầm vóc mà cả Quân và Dân đều biết. Đó là: Biệt Đoàn Văn Nghệ Trung Ương.
Cốt lõi của Biệt Đoàn này là từ Ban Văn Nghệ của Tiểu Đoàn 1 Chiến Tranh Tâm Lý trước đó. Thập niên 60, Tổng Cục Chiến Tranh Chính Trị thành lập thì đơn vị này được phát triển và cải danh là Biệt Đoàn Văn Nghệ Trung Ương để đảm nhận công tác quy mô hơn trong vai trò của những người chiến sĩ Tâm Lý Chiến để trải rộng địa bàn hoạt động đến khắp các tiền đồn, đơn vị; tổ chức văn nghệ trình diễn trong những cuộc liên hoan chiến thắng, khao quân khắp các vùng đất nước.
Công tác này từ đơn phương sau đến phối hợp với các vùng khi Tổng Cục Chiến Tranh Chính Trị cho lập ra mỗi Vùng Chiến Thuật có 1 Tiểu Đoàn CTCT với các danh xưng Tiểu Đoán 10, 20, 30 và 40 CTCT. Riêng tại Biệt Khu Thủ Đô gồm Sài Gòn và Gia Định thì có Tiểu Đoàn 50 CTCT và đơn vị này trú đóng cùng doanh trại với Biệt Đoàn Văn Nghệ Trung Ương ở Sài Gòn. (cùng khu vực với Cục Tâm Lý Chiến, Đài Phát Thanh Quân Đội, Cục An Ninh Quân Đội).
Tưởng cũng cần nhắc lại là ngoài Biệt Đoàn Văn Nghệ trung Ương, còn có một Ban Văn Nghệ của Bảo An (sau này là Địa Phương Quân) hoạt động song song. Nhưng sau đó, vì để dễ dàng phối hợp trong công tác thống nhứt phục vụ mọi Quân Binh Chủng, nên Ban Văn Nghệ này được sát nhập vào Tiểu Đoàn 50 CTCT và cũng từ đó một đơn vị hình thành với danh xưng cũng được nhiều người biết đến là… Ban Văn Nghệ Hoa Tình Thương. (còn một số được tăng cường qua Biệt Đoàn Văn Nghệ Trung Ương).
Vị chỉ huy đầu tiên của Biệt Đoàn Văn Nghệ Trung Ương là Đại Uý Lê Văn Tạo (sau này là Trung Tá Chánh Văn Phòng của Tư Lệnh Cảnh Sát Quốc Gia), kế tiếp là Đại Uý Ngô Cẩm Đại (sau này là Trung Tá thuộc Sư Đoàn 7 Bộ Binh), rồi Nguyễn Đình Tân, Hoạ sĩ Tạ Tỵ, Phan Gia Lân và vị chỉ huy cuối cùng là Đại Uý Lê Bá Tân.
Biệt Đoàn Văn Nghệ Trung Ương được tổ chức rất quy mô, quy tụ được rất nhiều nghệ sĩ nổi danh thời đó gồm cả Quân Nhân cùng Dân Chính. Biệt Đoàn có nhiều bộ môn như Ca, Vũ, Nhạc, kịch, Cải Lương, Ảo Thuật, … với các nghệ sĩ như:
- Nhạc Sĩ: Anh Bằng, Hoàng Thi Thơ, Lam Phương, Ngọc Chánh, Cao Phi Long, Y Vũ, Nguyễn Hữu Sáng, Sáo Thần Nguyễn Đình Nghĩa, Harmonica Tòng Sơn, …
- Ban Kích Động Nhạc Huỳnh Hoa: Huỳnh Hoa (thổi kèn), Huỳnh Hồng (đánh trống), Lê Tăng (đàn guitar) cùng các ca sĩ Kiều Loan, Bích Ly, Tony Hiếu.
- Ban AVT: Lữ Liên, Vân Sơn, Tuấn Đăng.
- Ban Tam Ca Sao Băng: Thanh Phong, Duy Mỹ, Phương Đại.
- Ban Tam Ca 3 Con Mèo: Mỹ Hoà, Kim Anh, Uyên Ly (Minh Xuân).
- Ban Tam Ca Đông Phương: Tuyết Hằng, Thu Hà, Hồng Vân.
- Ban Kịch và Hài Hước: Vũ Huyến, Thanh Việt, Phi Thoàn, Khả Năng, Thuý Liễu, Bích Huyền, Lệ Huyền, Ba Bé, Xuân Dung, Diễm Kiều, Duy Chức, Mỹ Chi…
- Ban Ảo Thuật: Lê Hảo Tâm, Mạc Can, Hoàng Biếu.
- Ban Vũ: Vũ sư Nguyễn Thống ( Ngọc Hương, Ngọc Hân, Kim Sang, Kim Chương, Kim Điệp, …
Vũ sư Trịnh Toàn ( Thu Thuỷ, Tuyết Hồng, Khánh Hồng, Mỹ Hoá, Thuỳ Linh, Kim Xuân, Kim Thu, Minh Phương, Kim Thư, …
Vũ sư Lưu Hồng…
- Ca sĩ Tân Nhạc: Duy Khánh, Elvis Phương, Tuyết Mai, Dạ Lý, Giao Linh, Phương Hồng Quế, Trang Kim Yến, Thiên Trang, Bích Thuỷ, Xuân Sơn, Trúc Ly, Kim Oanh, Hồng Chi, Phương Linh, Phương Bích Hằng, Kiều Lệ Xuân, Thanh Xuân, Hạnh Dung, Mỹ Dung, Giang Thanh, Trang Mỹ Dung, Lệ Minh, Thu Liễu…
- Ca Sĩ Cổ Nhạc: Thành Được, Thanh Sang, Minh Phụng, Tấn Tài, Hương Sắc, Hương Huyền, Kim Tuyến, Kiều Mỹ Loan, Hoài Thu…
- MC: Trần Quang, Ngọc Phu.
Sau những trận đánh kinh hồn đã ghi danh vào chiến sử như Hạ Lào, Dakto, Pleime, Cổ Thành Quảng Trị, Bình Long, An Lộc… Những buổi tiệc khao quân, gắn huy chương tưởng thưởng được tổ chức không thể nào vắng mặt những chiến sĩ Tâm Lý Chiến của Biệt Đoàn Văn Nghệ Trung Ương. Vết chân những chiến sĩ này từng in dấu trên các tiền đồn từ Gio Linh, Đông Hà, Thạch Hãn cho đến Bạc Liêu, Năm Căn ở tận mủi Cà mau, qua đến Thiện Ngôn (Tây Ninh), Neakluong (Campuchia).
Không những chấp nhận gian nan nguy hiểm ở những nơi đạn bay súng nổ, lăn thân vào các hầm trú ẩn khi bị pháo kích, các nghệ sĩ Biệt Đoàn Văn Nghệ Trung Ương của QLVNCH còn đem chuông đi đánh xứ người tại Hội Chợ Osaka ở Nhật Bản, Hội Chợ Tháp Luông (Lào), trong các cuộc tiếp tân ngoại giao của các toà Đại Sứ VNCH ở Lào, Campuchia, Thái Lan…
Sau ngày Quốc hận 30 tháng Tư, anh chị em nghệ sĩ của Biệt Đoàn Văn Nghệ Trung Ương bị lưu lạc tứ tán khắp nơi. Những nghệ sĩ quân đội còn ở lại trong nước đã bi tù tội, trù dập rất khốn cùng, như trường họp danh hài Khả Năng vượt biên bằng đường bộ đã chết mất xác ở Campuchia vì anh với anh Phi Thoàn có chương trình chống cộng ( Binh Méo Cai Tròn ) trên làn sóng đài phát thanh quân đội. Những người còn lại phải sống cuộc đời lưu vong như bao người Việt tị nạn khắp nơi trên thế giới. Người nghệ sĩ cao tuổi nhất là nhạc sĩ Lữ Liên, năm nay đã ngoài 90 tuổi, đang mang chứng bịnh mất trí nhớ và đang nằm viện dưỡng lão ở thành phố Garden Grove, California. Những chiến sĩ đã qua đời như Vân Sơn (AVT) Duy Mỹ (Sao Băng), Thanh Việt, Khả Năng, Phi Thoàn (Hài Hước), vũ sư Trịnh Toàn, vũ sư Nguyễn Thống, nhạc sĩ Hoàng Thi Thơ, sáo thần Nguyễn Đình Nghĩa, ca sĩ Duy Khánh, kịch sĩ Ba Bé…
Giờ dù đa số tuổi đời đã cao, tóc đã ngã màu, đang ở mọi nơi, nhưng những nghệ sĩ Biệt Đoàn Văn Nghệ Trung Ương vẫn thường xuyên liên lạc với nhau để có những dịp họp mặt, quy tụ lại để thăm hỏi an ủi trong những dịp quan hôn tương tế qua hai chị em ca sĩ Dạ Lý và Kim Oanh.
Chúng tôi, những người Nghệ Sĩ Quân Đội, những chiến sĩ Tâm Lý Chiến xin kính lời thăm hỏi thân ái đến các anh chị em chiến sĩ VNCH mà chúng ta từng sát cánh bên nhau trong cuộc chiến chống Cộng Sản, hy sinh suốt tuổi thanh xuân trên tinh thần Hậu Phương – Tiền Tuyến, luôn gắn bó để gìn giữ màu cờ sắc áo của Quân Lực Việt Nam Cộng Hoà.
Chúng tôi xin kính chúc quý anh chị em Chiến Sĩ Việt Nam Cộng Hoà luôn nhiều sức khoẻ với ước mong sớm có ngày quang phục quê hương, chúng ta sẽ trở về nhìn lại một Giang Sơn gấm vóc Việt Nam không Cộng Sản, để toàn dân được sống trong Tự Do, Dân Chủ và Thái Bình.
Dạ Lý
